Urtarrilaren 9
Urtarrilaren 9a gregoriotar egutegiaren urteko bederatzigarren eguna da. 356 egun falta dira urtea amaitzeko, 357 egun bisurteetan.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1977 – Juan Manuel Iglesias Sánchez, 15 urte zituela, bihotzekoak jota hil zen Sestaon; manifestazio bat igaro eta poliziak gogor kargatzen hasi ziren baita ere gazteen lokalean sartuz.
- 1979 – ETAk Ciriaco Sanz Garcia goardia zibila hil zuen Laudion.
- 1980 – ETAk Sebastian Arroyo Gonzalez goardia zibil ohia hil zuen Altsasun.
- 1980 – Ana Tere Berrueta 19 urteko gaztea bortxatu eta erail zuten eskuin-muturreko indar parapolizialek Loiun. Handik aurrera hainbat bortxaketa egin zituzten Euskal Herrian, asko eskuin-muturreko taldeek erreibindikatuak. Ekintza hauek salatzeko, hilaren 17an greba orokorra burutu zen Oreretan, non bortxaketa ugari pairatu baitzituzten.
- 2009 –
- Iñaki Goirizelaia izendatu zuten EHUko errektore berri.
- Unai Sordo hautatu zuten Euskadiko Langile Komisioen idazkari nagusi.
- 2010 – Jose Ignacio Munilla izendatu zuten Donostiako apezpiku, Artzain Onaren katedralan egindako elizkizun jendetsuan.
- 2016 – Sarek deituta Bilbo eta Baiona hirietan euskal preso politikoen eskubideen eta haien sakabanaketa politika amaitzearen aldeko manifestazioak burutu ziren.
Mundua
- 1951 – Nazio Batuen New Yorkeko egoitza inauguratu zuten.
- 1974 – Lidia Txukovskaia sobietar idazlea Idazleen Elkartetik bota zuten Andrei Sakharov babesteagatik.
- 2005 –
- Mahmoud Abbas, aginte palestindarraren buru aukeratu zuten Yasser Arafat ordezkatuz.
- Erresuma Batua eta Eskandinaviako penintsulan egondako haizete eta euri bortitzek 13 hildako eragin zituzten.
- 2011 – Iran Air konpainiaren 277 hegaldiak istripua izan zuen Iran iparraldean, gutxienez 70 pertsona hilez.
- 2012 – Erresuma Batuko David Cameron lehen ministroa Eskoziari independentzia erreferenduma eskaintzeko prest zegoela aipatu zuen, beti ere datozen 18 hilabeteetan egiten bazen.
Arte eta kultura
Euskal Herria
Mundua
- 2008 – Ken Follett idazle galestarrak Gasteizko Katedralean The World Without End bere liburu berria aurkeztu zuen.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
Kirolak
Euskal Herria
- 2006 – Roberto Laisekak txirrindularitza uztea erabaki zuen, Euskaltel-Euskadi taldean 13 urte eman ondoren, belauneko lesioa ez baitzitzaion ondo osatu.
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1814 – Julian Zulueta, arabar politikari, merkatari, esklabo-trafikatzaile eta indianoa (h. 1878).
- 1844 – Julian Gaiarre, nafar tenorra (h. 1890).
- 1848 – Frederika Hannoverkoa, alemaniar jatorriko britainiar aristokrata, Biarrizko urrezko aroaren protagonistetako bat, Hannoverren (h. 1926).
- 1866 – Frantzisko Lopez Alen, euskal idazle eta margolaria (h. 1910).
- 1874 – José Ametzola, bilbotar pilotaria, Olinpiar Jokoetan domina bat irabazi zuen Euskal Herriko lehenengo kirolaria (h. 1922).
- 1875 – Julian Etxeberria, euskal enpresari eta irakaslea (h. 1948).
- 1879 – Beatrix Borboi-Parmakoa, italiar noblea (h. 1946).
- 1886 – Txomin San Sebastian, gipuzkoar idazlea eta pentsalari herrikoia, Astigarragako "seme kuttuna" (h. 1964).
- 1889 – Marcelino Olaetxea, euskal artzapezpikua eta Iruñeko apezpikua (h. 1972).
- 1893 – Julian Bergaretxe, gipuzkoar medikua, gastroenterologian aditua (h. 1968).
- 1900 – Philippe Veyrin, lapurtar historialaria eta margolaria (h. 1962).
- 1920 – Rubén Ruiz Ibarruri, Dolores Ibarruri Pasionariaren semea eta Armada Gorriko gudaria (h. 1942).
- 1937 – Javier Retegi, gipuzkoar politikaria eta Eusko Ikaskuntzako lehendakari ohia.
- 1945 –
- Loren Arkotxa, bizkaitar politikaria, Ondarroako alkate ohia.
- Ángel Urrutia, bizkaitar arraunlari ohia.
- 1950 – Juan Luis Goenaga, gipuzkoar margolari espresionista.
- 1957 – Manuel Sarabia, Bilboko Athletic Klubeko jokalari ohia.
- 1966 – Aitor Zarate, arabar saskibaloi jokalari ohia.
- 1970 – Tonino Carotone, nafar abeslaria, Burgosen.
- 1974 – Beatriz Unzue Esnaola, gipuzkoar idazkaria eta politikaria.
- 1990 – Adriana Maldonado, PSNko nafar politikaria.
- 1992 – Cristina Cornejo, gipuzkoar futbolaria.
- 1993 – Carlos Txokarro, nafar futbolari ohia.
- 1995 – Ander Cantero, nafar futbolaria.
- 1999 – Gorka Zabarte, arabar futbolaria. Madrilen.
Mundua
- 1554 – Gregorio XV.a, Aita santua (h. 1623).
- 1590 – Simon Vouet, frantziar margolaria (h. 1649).
- 1624 – Meishō, Japoniako 109. monarka (h. 1696)
- 1659 – Baltasar de Zuñiga, Nafarroako erregeordea (h. 1727).
- 1674 – Reinhard Keiser, alemaniar musikagilea eta opera-idazlea (h. 1739).
- 1753 – Luísa Todi, portugaldar mezzosopranoa (h. 1833).
- 1797 – Ferdinand von Wrangel, errusiar baltikoko germaniar esploratzailea (h. 1870).
- 1802 – Catharine Parr Traill, inglesez idazten zuen kanadar idazle, botanikari eta naturalista (h. 1899).
- 1819 – William Powell Frith, ingeles margolaria (h. 1909).
- 1831 – Fatima Sheikh, indiar hezitzaile eta gizarte-erreformatzailea, Indiako lehen maistra musulmantzat joa (h. 1900).
- 1851 – Luis Coloma, Aita Coloma, espainiar idazlea eta kazetaria (h. 1915).
- 1854 – Lady Randolph Churchill, estatubatuar-britainiar socialitea eta Winston Churchillen ama (h. 1921).
- 1856 – Anton Aškerc, esloveniar apaiz katolikoa eta poeta (h. 1912).
- 1858 – Elizabeth Gertrude Britton, estatubatuar briologoa, botanikaria, pteridologoa eta idazlea (h. 1934).
- 1859 – Carrie Chapman Catt, estatubatuar feminista eta sufragio unibertsalaren bultzatzailea (h. 1947).
- 1861 – Jean-Claude Nicolas Forestier, frantziar arkitekto paisajista (h. 1930).
- 1876 – Robert Michels, alemaniar jatorriko italiar soziologoa (h. 1936).
- 1878 – John Broadus Watson, estatubatuar psikologoa (h. 1958).
- 1881 –
- Édouard Beaupré, Willow Buncheko erraldoia, akromegaliaren ondorioz 2,51 metro garai izatera heldu zen kanadarra (h. 1904).
- Giovanni Papini, italiar idazlea (h. 1956).
- 1883 – William Garbutt, ingeles futbolari eta entrenatzailea, Athletic Clubeko entrenatzailea (h. 1964).
- 1890 –
- Karel Capek, txekiar eleberrigile eta drama-idazlea (h. 1938).
- Kurt Tucholsky, alemaniar eleberrigile eta poeta (h. 1935).
- 1898 – Steen Eiler Rasmussen, daniar arkitektoa (h. 1990).
- 1902 –
- José María Escrivá, espainiar apaiza, Opus Deiaren eta Nafarroako Unibertsitatearen fundatzailea (h. 1975).
- Emmi Pikler, hungariar pediatra, autorea eta mintzalaria, Pikler Institutuko haurtzaindegiaren fundatzailea (h. 1984).
- 1904 –
- Antonio Garrigues Díaz-Cañabate, espainiar legegizon eta diplomatikoa (h. 2004).
- Brígida Pardo López, Espainiako Gerra Zibilaren hasieran fusilatutako emakumea (h. 1936).
- 1908 – Simone de Beauvoir, frantziar idazle, filosofo eta feminista (h. 1986).
- 1909 –
- Danielle Casanova, Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (h. 1943).
- Anthony Mamo, Maltako azken gobernadore orokorra eta lehenbiziko presidentea (h. 2008).
- 1912 – Annemarie Heinrich, alemaniar-argentinar argazkilaria, erretratuetan eta biluzietan espezializatua (h. 2005).
- 1913 – Richard Nixon, Ameriketako Estatu Batuetako 37. Presidentea (h. 1994).
- 1914 – Lucien Bodard, frantziar kazetari eta idazlea (h. 1998).
- 1920 – João Cabral de Melo Neto, brasildar idazlea (h. 1999).
- 1922 –
- Har Gobind Khorana, indiar biokimikaria, 1968ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2011).
- Ahmed Sékou Touré, lehendabiziko Gineako presidentea (h. 1984).
- 1924 –
- Walkiria Terradura, Italiako emakume partisano antifaxista (h. 2023).
- René Fernández Apaza, boliviar elizgizona (h. 2013).
- 1925 – Lee van Cleef, estatubatuar aktorea (h. 1989).
- 1926 – Bucky Pizzarelli, estatubatuar gitarra-jotzailea (h. 2020).
- 1928 – Domenico Modugno, italiar abeslaria (h. 1994).
- 1929 –
- Ulu Grosbard, belgikar-estatubatuar zinema-zuzendaria (h. 2012).
- Heiner Müller, alemaniar antzerkigilea (h. 1995).
- 1933 – Wilbur Smith, zambiar-hegoafrikar eleberrigilea (h. 2021).
- 1939 – Susannah York, ingeles aktorea (h. 2011).
- 1940 –
- Pierre Combescot, frantziar kazetari eta idazlea (h. 2017).
- Miguel Ángel Rodríguez Echeverría, Costa Ricako presidente ohia.
- 1941 –
- Joan Baez, estatubatuar folk abeslaria.
- Robert Putnam, estatubatuar politologoa.
- 1942 – Lee Kun-hee, hegokorear enpresaburua (h. 2020).
- 1943 – Scott Walker, britainiar kantautorea (h. 2019).
- 1944 – Jimmy Page, britainiar rock gitarra-jotzailea, Led Zeppelin taldearen sortzaleetakoa.
- 1946 –
- Jean-Pierre Lux, frantziar errugbilaria (h. 2020).
- Levon Ter-Petrosian, lehendabiziko Armeniako presidentea.
- 1948 – Cassie Gaines, estatubatuar abeslaria, Lynyrd Skynyrd taldeko kidea (h. 1977).
- 1951 – Michel Barnier, frantziar politikaria, Europar Batasunak izendatutako Negoziatzaile Nagusia Brexitaren aferan.
- 1953 – Danny Morrison, irlandar idazle eta ekintzaile errepublikarra.
- 1955 – J. K. Simmons, estatubatuar aktorea.
- 1956 – Imelda Staunton, britainiar aktorea.
- 1958 – Mehmet Ali Ağca, 1981ean Joan Paulo II.a Aita Santuaren aurka atentatua egin zuen turkiarra.
- 1959 – Rigoberta Menchu, indiarren eta giza eskubideen aldeko Guatemalako kitxe borrokalaria, 1992ko Bakearen Nobel Saria.
- 1961 –
- Didier Camberabero, frantziar errugbilari ohia.
- Sandra Myers, estatubatuar-espainiar atleta ohia, musikologo eta politikaria.
- 1965 – Rhoda Griffis, estatubatuar aktorea.
- 1970 –
- Axel Rodrigues de Arruda, brasildar futbolari ohia.
- Lara Fabian, belgikar abeslari eta piano jotzailea.
- 1973 – Sean Paul, jamaikar dancehall abeslari eta ekoizlea.
- 1975 – David Bernabeu, espainiar txirrindularia.
- 1978 – Falete, espainiar flamenko eta andaluziar kopla abeslaria.
- 1980 – Michael Baumgartner, belgikar ziklo-kross txirrindularia.
- 1981 –
- Yren Rotela, pertsona transgeneroen, LGBTI+ kolektiboaren eta sexu-langileen eskubideen aldeko paraguaitar ekintzailea.
- Euzebiusz Smolarek, poloniar futbolari ohia.
- 1982 –
- Katalina Cambridgekoa, Cambridgeko dukesa ezkontidea.
- Weronika Korthals, kaxubiar abeslari eta musikagilea, kaxubieraz eta polonieraz abesten duena.
- 1985 – Juanfran Torres, espainiar futbolaria.
- 1989 – Nina Dobrev, bulgariar aktorea.
- 1993 – Carolina Díaz Pimentel, perutar kazetaria.
- 1997 – Alicia Faubel, espainiar modelo eta aktorea.
- 2000 – Teresa Abelleira, galiziar futbolaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1830 – Juan Antonio Jandiola, bizkaitar politikaria (j. 1786).
- 1866 – Jose Maria Zubia Zigaron, Aita Mari, gipuzkoar marinela (j. 1809).
- 1900 – Jose Erbiti, gipuzkoar musika irakaslea (j. 1852).
- 1919 – Antonio Arruti, gipuzkoar idazlea (j. 1882).
- 1921 – Remigia Etxarren, nafar funanbulista (j. 1853).
- 1927 – Ramon Illarramendi, gipuzkoar antzerkigilea (j. 1879).
- 1935 – Jean Etxepare Bidegorri, medikua, Argentinan jaiotako euskal idazlea (j. 1877).
- 1964 – Jose Zinkunegi, gipuzkoar sendagile, idazle eta itzultzailea (j. 1886).
- 1971 – Andres Narbarte, Xalto, nafar bertsolaria (j. 1927).
- 1977 – Juan Manuel Iglesias Sánchez, Sestaotar gaztea, polizia karga bortitz batetik ihesean zegoelarik bihotz-gutxiegitasunak jota (j. 1961).
- 1998 – José Ignacio Iruretagoiena, gipuzkoar politikaria, ETAk eraila (j. 1963).
- 2005 – Dioni Ardanza, bizkaitar jostuna (j. 1914).
Mundua
- 1514 – Ana Bretainiakoa, Bretainiako dukesa eta Frantziako erregina ezkontidea (j. 1477).
- 1688 – Marcela de San Félix, espainiar Trinitateko-moja, antzerkigilea eta poeta (j. 1605).
- 1757 – Bernard Le Bovier de Fontenelle, frantziar filosofo eta poeta (j. 1657).
- 1774 – Jacques-François Blondel, arkitekto, frantziar hirigile eta teorigilea (j. 1705).
- 1798 – Pedro Pablo Abarca de Bolea, X. Arandako kondea, espainiar noble, militar eta estatu-politikaria (j. 1719).
- 1799 – Maria Gaetana Agnesi, italiar matematikaria, hizkuntzalaria, teologoa eta filosofoa (j. 1718).
- 1842 – Alexandre Duval, frantziar aktore eta dramagilea (j. 1767).
- 1848 – Caroline Lucretia Herschel, alemaniar astronomoa (j. 1750).
- 1870 – Sir George Lacy Evans, britainiar militar eta politikaria (j. 1787).
- 1873 – Napoleon III.a, Frantziako enperadorea (j. 1808).
- 1878 – Viktor Emanuel II.a Italiakoa, Sardiniako azken erregea eta Italiako lehenbizikoa (j. 1820).
- 1884 – Vito D'Ancona, italiar margolaria (j. 1825).
- 1905 – Louise Michel, frantziar anarkista (j. 1830).
- 1914 – Oskars Bārs, letoniar arkitektoa (j. 1848).
- 1923 – Katherine Mansfield, zeelandaberritar idazlea (j. 1888).
- 1936 – John Gilbert, estatubatuar antzezlaria, zinema mutuaren garaian famatuenetakoa (j. 1899).
- 1939 – Jānis Alksnis, letoniar arkitektoa (j. 1869).
- 1943 – Jelizaveta Andrejević, jugoslaviar eta serbiar partisanoa, Jugoslaviako Herriaren Heroi izendatua (j. 1923).
- 1944 – Antanas Smetona, Lituaniako lehenbiziko presidentea (j. 1874).
- 1947 – Karl Mannheim, hungariar jatorriko soziologoa (j. 1893).
- 1961 – Emily Greene Balch, estatubatuar idazle, sindikalista eta bakezalea, 1946ko Bakearen Nobel Saria (j. 1867).
- 1965 – Ana María Ibars, espainiar idazle eta maistra (j. 1892).
- 1967 – Waldo Frank, estatubatuar eleberrigile eta saiakera-idazlea (j. 1889).
- 1975 – Pierre Fresnay, frantziar antzezlea (j. 1897).
- 1977 – Letizia Quaranta, italiar aktorea (j. 1893).
- 1979 – Pier Luigi Nervi, italiar ingeniari eta arkitektoa (j. 1891).
- 1980 – Gaetano Belloni, italiar txirrindularia (j. 1892).
- 1990 – Bazilio Olara-Okello, Ugandako presidentea (j. 1929).
- 1991 – Perpetua Barjau Martín, espainiar jostun eta maistra (j. 1902).
- 1993 – Paul Hasluck, Australiako 17. gobernadore orokorra (j. 1905).
- 1995 – Souphanouvong, Laoseko lehendabiziko presidentea (j. 1909).
- 1998 – Kenichi Fukui, japoniar kimikaria, 1981eko Kimikako Nobel Saria (j. 1918).
- 2001 – Paul Vanden Boeynants, Belgikako lehen ministroa (j. 1919).
- 2002 – Isabel García Lorca, espainiar irakasle eta idazlea (j. 1909).
- 2004 – Norberto Bobbio, italiar filosofo eta politologoa (j. 1909).
- 2007 –
- Carlo Ponti, italiar zinema ekoizlea (j. 1912).
- Jean-Pierre Vernant, frantziar filosofoa eta helenista (j. 1914).
- 2012 – Malam Bacai Sanhá, Ginea-Bissauko 4. presidentea (j. 1947).
- 2013 – James M. Buchanan, estatubatuar ekonomialaria, 1986ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1919).
- 2014 –
- Amiri Baraka, estatubatuar antzerkigile, olerkari eta politikaria (j. 1934).
- Josep Maria Castellet, katalanezko eta gaztelaniazko idazlea eta literatura kritikaria (j. 1926).
- Dale T. Mortensen, estatubatuar ekonomialaria eta irakaslea, 2010eko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1939).
- 2017 – Zygmunt Bauman, judu jatorriko poloniar soziologo, filosofo eta saio-idazlea (j. 1925).
- 2018 – Odvar Nordli, Norvegiako lehen ministroa (j. 1927).
- 2019 –
- Fernando Aiuti, italiar immunologoa eta politikaria, Italiako ANLAIDS elkartearen sortzailea eta lehenengo lehendakaria (j. 1935).
- Anatoli Lukianov, Sobietar Batasuneko agintari nagusia (j. 1930).
- 2020 – Ivan Passer, txekiar zinemagilea (j. 1933).
- 2021 – W. John Hutchins, ingeles hizkuntzalari eta informatikaria, itzulpen automatikoan espezializatua (j. 1939).
- 2022 –
- Toshiki Kaifu, Japoniako Lehen Ministroa (j. 1931).
- Bob Saget, estatubatuar aktorea (j. 1956).
- 2023 –
- Seamus Begley, irlandar soinujole eta abeslaria (j. 1949).
- David Duckham, ingeles errugbilaria (j. 1946).
- Adolfo Kaminsky, frantziar argazkilaria (j. 1925).
- Ferenc Mészáros, hungariar futbolaria (j. 1950).
- Karl Alexander Müller, suitzar fisikaria, 1987ko Fisikako Nobel Saria (j. 1927).
- 2024 –
- James Kottak, estatubatuar bateria-jotzailea, Scorpions eta Kingdom Come taldeetako kidea (j. 1962).
- Philippe Fanoko Kossi Kpodzro, togoar elizgizon eta politikaria (j. 1930).
Jaiak eta urteurrenak
Sehaska egutegiko izendegia: Gontzal eta Julen.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2238
Multimedia: 9 January / Q2238
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
