Akcja Werwolf

Akcja Werwolf (niem. Aktion Werwolf, pol. Akcja Wilkołak) – akcja pacyfikacyjno-wysiedleńcza przeprowadzona przez Niemców na Zamojszczyźnie w czerwcu i sierpniu 1943 roku, podczas której wysiedlono od 30 do 60 tys. Polaków ze 171 wsi. Przesiedlenia w ramach akcji Werwolf były najbrutalniejszymi działaniami niemieckiej administracji na tym terenie i miały na celu całkowite „oczyszczenie terenu” z Polaków pod niemiecką i ukraińską kolonizację[1].

Cel akcji

Akcja była praktyczną realizacją nazistowskiego planu Generalplan Ost, zakładającego zdobycie „przestrzeni życiowej” dla Niemców. Jej celem było całkowite wysiedlenie ludności polskiej z terenu Zamojszczyzny i zasiedlenie go Niemcami. Akcja była trzecią z kolei próbą niemieckiej kolonizacji tych terenów dokonaną w czasie okupacji. Zasiedlane przez Niemców wioski miały być dodatkowo otaczane pasem miejscowości zamieszkiwanych przez Ukraińców (akcja Ukraineraktion) i volksdeutschów. Miały one stanowić strefę ochronną, odgradzając „rasę panów” od ewentualnych ataków polskich partyzantów. Docelowo Niemcy zamierzali wysiedlić ok. 30 000 osób w czasie zakrojonych na szeroką skalę działań przeciwpartyzanckich i pacyfikacji.

Siły niemieckie

Operacja zakrojona była na szeroką i niespotykaną do tej pory skalę w okupowanej Polsce. W akcji wzięły udział 154. i 174. dywizje rezerwowe Wehrmachtu, bataliony siedmiu pułków policji, dywizjony policji konnej, zmotoryzowane bataliony żandarmerii, bataliony „Ostlegionów, a nawet eskadry lotnictwa[2]. W operację zaangażowano duże siły żandarmerii wojskowej, SS, pomocniczą policję ukraińską oraz w sumie ok. 10 000 żołnierzy Wehrmachtu.

Przebieg akcji

 Osobne artykuły: Aktion Zamość i Dzieci Zamojszczyzny.

Pomimo że przygotowania do akcji zakończono pod koniec maja 1943 roku, działania podjęto dopiero w czerwcu, po ściągnięciu dodatkowych jednostek Wehrmachtu pod dowództwem Odilo Globocnika[3]. Wzmocnienie sił niemieckich wiązało się z połowicznymi sukcesami poprzednich akcji pacyfikacyjnych, którym stawili opór polscy partyzanci w tzw. powstaniu zamojskim. Akcja Werwolf rozpoczęła się w nocy z 23 na 24 czerwca 1943 roku silnym uderzeniem jednostek Wehrmachtu i policji na miejscowości leżące w gminie Aleksandrów. Żołnierze niemieccy łapali ludność cywilną, podpalali gospodarstwa oraz mordowali mężczyzn, którzy nie zdążyli zbiec do lasów. Ujęte kobiety i dzieci transportowano do obozów przejściowych w Zamościu[4], Zwierzyńcu i Budzyniu, gdzie po przeprowadzeniu selekcji rasowej transportowano je dalej zgodnie z grupą kwalifikacyjną do obozów koncentracyjnych, bądź deportowano do pracy przymusowej w III Rzeszy. Dzieci uznane za aryjskie trafiały do niemieckich rodzin adopcyjnych, gdzie miały zostać poddane germanizacji.

 Osobny artykuł: Ukraineraktion.

Akcja Werwolf powiązana była także z inną akcją o kryptonimie Akcja Ukraińska (niem. Ukraineraktion). W ramach tej akcji na teren powiatu hrubieszowskiego przesiedlono także ok. 7 tys. Ukraińców, którzy czasowo mieli stanowić pas ochronny osłaniający niemieckie kolonie na Rzeszowszczyźnie. Następstwem niemieckich działań przesiedleńczych było wywołanie poważnych napięć między Ukraińcami i Polakami, które doprowadziło do walk między obiema grupami narodowościowymi.

W trakcie akcji Werwolf doszło do wielu morderstw, rabunków i gwałtów na ludności cywilnej. Egzekucje jako narzędzie masowego terroru przeprowadzano w tzw. Rotundzie Zamojskiej, gdzie rozstrzelano ok. 8000 osób. Ogółem wysiedlono od 30 do 60 tys. osób ze 171 wsi w powiatach: biłgorajskim, tomaszowskim, zamojskim i hrubieszowskim. Większość trafiła do obozów koncentracyjnych, m.in. w Lublinie na Majdanku. 4454 dzieci zostało wywiezionych do III Rzeszy, gdzie zostały zgermanizowane. Prowadzona przez niemieckie władze okupacyjne w latach 1941–1943 akcja wysiedlania ludności polskiej z obszaru Zamojszczyzny była częścią zakrojonego na dużą skalę planu nowej kolonizacji zajętych przez Niemców terenów Europy Środkowowschodniej. W latach 1939–1944 łącznie wysiedlono z tych terenów około 110 tys. Polaków z 297 wsi[5].

Ze względu na akcje odwetowe partyzantki oraz trudną sytuację Niemców na froncie wschodnim przesiedlenia w połowie lipca 1943 roku zostały zawieszone. W wyniku szeregu akcji partyzanckich dokończenie tej akcji Niemcy przesunęli na okres powojenny[6]. Przyczynił się do tego również sprzeciw gubernatora Hansa Franka, który odwołał Odilo Globocnika z pełnionej funkcji. Zastąpił go Jakob Sporrenberg, który zimą i wiosną 1944 roku nadzorował wielkie akcje pacyfikacyjne na terenie dystryktu lubelskiego GG.

Przypisy

  1. ↑ Czesław Madajczyk: „Zamojszczyzna – Sonderlaboratorium SS”. Warszawa 1977.
  2. ↑ Tadeusz SZymański: Z pól bitewnych Lubelszczyzny. Warszawa: MON, 1981. ISBN 83-11-06580-2.
  3. ↑ BerndtB. Rieger BerndtB., Odilo Globocnik, Jan StanisławJ.S. Zaus (tłum.), Zakrzewo: REPLIKA, 2009, ISBN 978-83-7674-009-6, OCLC 750680204 .
  4. ↑ HenrykH. Kajtel HenrykH., Hitlerowski obóz przesiedleńczy w Zamościu. UWZ Lager Zamość, Biłgoraj: Zarząd Stowarzyszenia Dzieci Zamojszczyzny, 2003, ISBN 83-919230-0-2, OCLC 69589145 .
  5. ↑ „Wysiedlenia wypędzenia i ucieczki 1939-1959 Atlas ziem polskich”, Demart 2008, ISBN 978-83-7427-391-6.
  6. ↑ ZygmuntZ. Klukowski ZygmuntZ., Zamojszczyzna 1944-1959, AgnieszkaA. Knyt (red.), BarbaraB. Odnous (red.), Warszawa: Ośrodek Karta, 2007, ISBN 978-83-88288-93-7, OCLC 749311682 .

Bibliografia

  • Czesław Madajczyk: „Zamojszczyzna – Sonderlaboratorium SS”. Warszawa 1977.
  • Jacek Wołoszyn: „Reakcja prasy konspiracyjnej na wydarzenia w Zamojskiem z lat 1942-1943”, „Pamięć i Sprawiedliwość” Nr..2 (2)/2002, Instytut Pamięci Narodowej.
  • ZygmuntZ. Klukowski ZygmuntZ., Zamojszczyzna 1918-1943. BarbaraB. Odnous (red.), AgnieszkaA. Knyt (red.), Warszawa: Ośrodek Karta, 2008, ISBN 978-83-88288-92-0, OCLC 751399950 .

Linki zewnętrzne

  • Janusz Jasiński: Martyrologia Zamojszczyzny.
  • Bitwa o Zamojszczyznę. dws.xip.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-17)].
  • Zdjęcia do filmu dokumentalnego „Pacyfikacja Zamojszczyzny” z 2005. gok.superhost.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  • Biuro Edukacji Publicznej IPN: „Polacy wypędzeni”, Zamość 2003
  • Małgorzata Gliwa, Tomasz Bereza: „Tylko dla Niemców”, Nasz Dziennik, 2009-10-01