Gradualizm w filozofiach orientalnych

Ten artykuł dotyczy filozofii orientalnych. Zobacz też: artykuł o gradualizmie w biologii.

Gradualizm (w filozofiach orientalnych) – stanowisko filozoficzne i religijne (soteriologiczne), dotyczące natury wyzwolenia, oświecenia lub przebudzenia (bodhi, satori, moksza). Głosi, że do oświecenia można dojść w wyniku długotrwałej praktyki doskonalenia duchowego, obejmującej doskonalenie cnót i wyzbywanie się wad, ascezę, medytację, kontemplację lub inne praktyki skupienia itp. Stanowisko przeciwne zwane jest subityzmem.

Recepcja

Indie

Gradualizm występuje w jodze klasycznej, sankhji, dźinizmie, taoizmie, tzw. północnej szkole chan/zen, theravādzie i w niektórych innych szkołach buddyzmu, zwłaszcza tiantai, huayan, shingon i szkołach buddyzmu tybetańskiego.

W historii filozofii indyjskiej debatę na ten temat toczyli przedstawiciele mimansy i njai z przedstawicielami buddyzmu i dżinizmu. Stanowisko szkół należących do nurtu wedanty nie jest jednoznaczne.