Japet (księżyc)

Japet

Zdjęcie jasnej strony księżyca, wykonane przez sondę Cassini

Planeta

Saturn

Odkrywca

Giovanni Cassini

Data odkrycia

25 października 1671

Charakterystyka orbity

Półoś wielka

3 560 854 km^[1]

Mimośród

0,0293^[1]

Okres obiegu

79,33 d^[1]

Nachylenie do płaszczyzny Laplace’a

8,298°^[1]

Długość węzła wstępującego

81,105°^[1]

Argument perycentrum

271,606°^[1]

Anomalia średnia

201,789°^[1]

Własności fizyczne

Wymiary

1494,2 × 1498 × 1425,2 km

Masa

1,805x10²¹ kg

Średnia gęstość

1,08 g/cm³

Przyspieszenie grawitacyjne na powierzchni

0,223 m/s²

Prędkość ucieczki

0,572 km/s

Okres obrotu wokół własnej osi

synchroniczny

Albedo

0,05-0,5

Jasność obserwowana
(z Ziemi)

10,2-11,9^m

Temperatura powierzchni

100-130 K

Multimedia w Wikimedia Commons

Japet (Iapetus, Saturn VIII) – trzeci co do wielkości księżyc Saturna, najdalszy spośród dużych lodowych księżyców planety.

Odkrycie

Japet został zaobserwowany po raz pierwszy przez Giovanniego Cassiniego w roku 1671, kiedy znajdował się po zachodniej stronie planety. Na początku następnego roku astronom bezskutecznie próbował odnaleźć go po wschodniej stronie, lecz udało mu się zaobserwować Japeta dopiero kilka miesięcy później, kiedy księżyc ponownie ukazał się po stronie zachodniej. Dopiero w 1705 roku, za pomocą ulepszonego teleskopu, Cassini zdołał zaobserwować go po wschodniej stronie Saturna – po tej stronie księżyc okazał się być dużo ciemniejszy niż po zachodniej. Uczony wysnuł wniosek, że zwraca się on stale tą samą stroną w kierunku planety, przy czym półkula widoczna po zachodniej stronie planety jest dużo jaśniejsza niż druga. Wniosek ten potwierdziły dalsze obserwacje. Ciemny obszar nazwany został na cześć astronoma Cassini Regio.

Przeloty sond kosmicznych

Dystans, na jaki sondy zbliżyły się do księżyca.

Voyager 2 (23.08.1981) – 909 070 km^[2]
Cassini (31.12.2004) – 123 370 km^[3]
Cassini (10.09.2007) – 1644 km^[4]

Powierzchnia

Różnica albedo oraz barwy obu półkul Japeta jest uderzająca. Tylna (w ruchu dookoła planety) półkula i bieguny księżyca są bardzo jasne, pokryte lodem odbijającym dużą część padającego światła i przez to dużo chłodniejsze niż druga strona. Półkula przednia jest bardzo ciemna, z czerwonawym odcieniem.

Ciemny materiał na powierzchni jest raczej materią przechwyconą z przestrzeni kosmicznej, niż pochodzącą z wnętrza obiektu. Wykazuje on podobieństwo do substancji organicznych obserwowanych na niektórych meteorytach. W strefie „ciemnej” nie widać również tak wielu kraterów meteorytowych jak w jasnej, co świadczy o stałym odnawianiu powłoki i maskowaniu śladów ewentualnych uderzeń meteorów.

Prawdopodobnym źródłem pochodzenia różnic barw na powierzchni księżyca może być odkryty w październiku 2009 roku pierścień Febe^[5].

Kształt księżyca

Niska gęstość księżyca świadczy o tym, że zbudowany jest on w 4/5 z lodu. Księżyc jest dość duży, żeby być w równowadze hydrostatycznej i mieć kształt bliski kulistemu, jednak ze względu na spłaszczenie i niezwykły grzbiet ciągnący się wzdłuż równika, przypomina on kształtem raczej orzech włoski. Grzbiet ten ma do 13 km wysokości, 20 km szerokości i 1300 km długości. Znajduje się głównie po ciemnej stronie księżyca, z przedłużeniem w postaci kilkudziesięciokilometrowej długości łańcuchów górskich po jasnej stronie. Pochodzenie grzbietu jest nieznane, ale ze względu na dużą liczbę kraterów można stwierdzić, że jest utworem geologicznie starym.

Zobacz też

Chronologiczny wykaz odkryć planet, planet karłowatych i ich księżyców w Układzie Słonecznym
Księżyce Saturna
Największe księżyce Saturna: Tytan, Rea, Dione, Tetyda i Enceladus

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Planetary Satellite Mean Orbital Parameters. Jet Propulsion Laboratory, 2011-12-14. [dostęp 2012-09-30]. (ang.).
↑ Raymond M. Batson: Voyager 1 and 2 Atlas of Six Saturnian Satellites. Waszyngton: NASA, 1984, s. 121. LCCN 84011580. OCLC 10824534. [dostęp 2023-12-01]. (ang.).
↑ Iapetus: A View from the Top. jpl.nasa.gov, 2005-01-07. [dostęp 2023-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-01)]. (ang.).
↑ Iapetus Flyby – Sept. 10, 2007. science.nasa.gov. [dostęp 2023-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-01)]. (ang.).
↑ Odkryto nowy olbrzymi pierścień Saturna. [w:] Astronomia.pl [on-line]. 2009-10-07. [dostęp 2016-02-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-30)].

Linki zewnętrzne

Intrygujący Japetus - świat kontrastów. [w:] AstroNEWS [on-line]. 2005-01-11. [dostęp 2016-02-08].
Iapetus. [w:] Solar System Exploration [on-line]. NASA. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).

Naturalne satelity Saturna 146

Księżyce pasterskie (6)	S/2009 S 1 Pan Daphnis Atlas Prometeusz wątpliwe S/2004 S 6 S/2004 S 4 S/2004 S 3 Pandora
Księżyce koorbitalne (2)	Epimeteusz Janus
Pierścień G (1)	Aegaeon
Alkyonidy (3)	Methone Anthe Pallene
Duże wewnętrzne (4) z księżycami trojańskimi (4)	Mimas Enceladus Tetyda Telesto Kalipso Dione Helena Polideukes
Duże zewnętrzne (4)	Rea Tytan Hyperion Japet
Grupa inuicka (15)	Kiviuq Ijiraq S/2019 S 1 S/2005 S 4 S/2020 S 1 Paaliaq S/2004 S 31 Saturn LX Siarnaq S/2020 S 3 Tarkek S/2019 S 14 S/2020 S 4 S/2020 S 5 S/2019 S 6
Grupa nordycka (100)	Febe S/2006 S 20 S/2006 S 9 Skadi S/2007 S 2 S/2007 S 7 S/2007 S 5 S/2004 S 37 S/2004 S 47 S/2004 S 40 S/2019 S 2 S/2019 S 3 S/2020 S 7 Skoll S/2004 S 41 S/2019 S 4 S/2020 S 2 S/2004 S 42 Greip Hyrrokkin S/2004 S 13 S/2004 S 17 S/2007 S 6 Mundilfari S/2006 S 1 Jarnsaksa S/2006 S 10 S/2004 S 43 S/2019 S 5 Narvi Gridr Bergelmir Suttungr S/2004 S 44 S/2006 S 11 S/2004 S 12 Eggther S/2004 S 7 Hati S/2004 S 45 S/2006 S 13 Bestla S/2004 S 46 S/2019 S 8 Angrboda Farbauti Beli Thrymr S/2019 S 7 Gerd S/2007 S 3 S/2007 S 9 S/2019 S 11 S/2019 S 9 Aegir S/2019 S 10 S/2019 S 12 S/2019 S 13 S/2005 S 5 S/2006 S 3 S/2020 S 6 S/2006 S 14 S/2019 S 15 Skrymir Gunnlod S/2006 S 15 S/2004 S 28 S/2020 S 8 Alvaldi S/2006 S 16 S/2004 S 50 Kari S/2004 S 48 Fenrir S/2006 S 17 Surtur S/2004 S 39 S/2004 S 49 Geirrod Imir Loge S/2019 S 17 S/2006 S 18 S/2006 S 19 S/2019 S 19 S/2019 S 20 S/2019 S 18 S/2019 S 16 S/2004 S 36 S/2004 S 53 Thiazzi S/2004 S 21 Saturn LXIV S/2020 S 10 Fornjot S/2004 S 51 S/2020 S 9 S/2019 S 21 S/2004 S 52 Saturn LVIII
Grupa galijska (7)	Albioriks S/2007 S 8 Bebhionn Erriapus Tarvos S/2006 S 12 S/2004 S 24

Lista jest posortowana według odległości od Saturna. Największe księżyce mają nazwy pogrubione. Nazwy tymczasowe opisano kursywą.

Układ Słoneczny

Słońce
Heliosfera

Planety (☾ ∅)

Planety karłowate

(1) Ceres
(134340) Pluton
- ☾
(136108) Haumea
- ☾
- ∅
(136472) Makemake
- ☾
(136199) Eris
- ☾

Małe ciała
Układu Słonecznego

Planetoidy

Grupy i rodziny planetoid	planetoidy bliskie Ziemi pas planetoid trojańczycy centaury trojańczycy Neptuna
Zobacz też	księżyce planetoid lista ponumerowanych planetoid meteoroidy

Obiekty
transneptunowe

Pas Kuipera	plutonki Orkus 2003 AZ₈₄ Iksjon cubewana 2004 GV₉ 2002 MS₄ Salacia Waruna 2002 UX₂₅ Quaoar Varda 2002 AW₁₉₇
Dysk rozproszony	2014 EZ₅₁ 2013 FY₂₇ 2021 DR₁₅ Gonggong 2018 VG₁₈
Obiekty odłączone	Sedna