Kościół Wniebowzięcia Marii Panny w Prievidzy

Kościół Wniebowzięcia Marii Panny (słow. Kostol Nanebovzatia Panny Márie) – kościół obrządku rzymskokatolickiego w Prievidzy na Słowacji. Obecnie farny (parafia Prievidza mesto), należy do dekanatu Prievidza w diecezji bańskobystrzyckiej. Najstarszy z kościołów tego miasta, uznany za narodowy zabytek kultury (słow. Národná kultúrna pamiatka).

Położenie

Znajduje się na tzw. Mariánskom vŕšku, nieznacznym wzniesieniu, dominującym od wschodu nad dzisiejszym centrum miasta. Wzniesienie to wznosi się na wysokość ok. 30 m ponad poziom Rynku (dzis. Námestie slobody). Od kościoła św. Bartłomieja wiedzie doń Mariánska ulica.

Historia

Na wzniesieniu, o którym mowa, znajdowało się pierwotnie ufortyfikowane grodzisko, pod którym – jako podgrodzie – powstała późniejsza Prievidza, wspominana w 1113 r. Świadczą o tym zachowane do dziś pozostałości murowanych baszt i murów obronnych. Kościół, jak to było wówczas w zwyczaju, stanowił integralną – a może i dominującą - część tego zespołu. Był jedyną świątynią w Prievidzy, dopóki z końcem XIV w. nie zbudowano – w centrum tworzącego się miasta – nowej świątyni, czyli wspomnianego wyżej kościoła św. Bartłomieja.

Nowy rozdział w dziejach kościoła na Mariánskom vŕšku otwarli karmelici, którzy przybyli tu krótko po tym, jak Prievidza uzyskała w 1383 r. status wolnego miasta królewskiego. Zakonnicy ok. 1400 r. rozpoczęli w pobliżu świątyni budowę klasztoru, a do wznoszenia jego murów użyli zapewne materiału pochodzącego z rozbiórki części dawnych fortyfikacji. Rozbudowali również w stylu gotyckim sam kościół. Baszty dawnych umocnień zostały przebudowane na kaplice. W związku z tym, że w połowie XVIII w. kościół stał się popularnym celem pielgrzymek, powstały przy nich charakterystyczne otwarte konfesjonały.

Budowla klasztoru nie zachowała się do naszych czasów. O jego zaniku właściwie nie wiemy nic – ostatnia wzmianka pochodzi z 1529 r. Przypuszcza się, że został on zniszczony (rozebrany) celowo ok. roku 1560.

Architektura

Kościół wzniesiony został ok. 1260 r., pierwotnie w stylu romańskim. Murowany, jednonawowy, po przebudowie z zewnątrz opięty przyporami. W osi czworoboczna wieża, nakryta barokowym hełmem. Wyposażenie wnętrza barokowe; z dawnego zachowała się jedynie gotycka figura Najświętszej Marii Panny z Dzieciątkiem z drugiej połowy XV w.

Bibliografia

• Králik Ivan, Školna Peter, Štrba Ján i in.: Kremnické vrchy. Vtáčnik. Turistický sprievodca ČSSR, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1989;
• Vtáčnik. Horná Nitra. Turistická mapa 1:50 000, 4 wydanie, VKÚ Harmanec 2010, ISBN 978-80-8042-516-6;
• Zlatá prievidzská cesta – turistický sprievodca, b. aut,. Prievidza 2005, ISBN 80-969316-5-2, s. 43-48.