Organki (broń)

XVII-wieczne organki na lekkiej lawecie armatniej
Organki (zespoły luf) ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Organki (piekielna machina, organki śmierci, śmigownica, soroka) – wielolufowa broń palna używana w XVI– XVII wieku, będąca pierwowzorem broni wielostrzałowej[1].

Składała się z wielu (od kilku-kilkunastu do 40) gładkościennych luf mniejszego kalibru zamontowanych równolegle na wspólnym łożu kołowym, a niekiedy na obrotowym bębnie wokół wału. Była ładowana odprzodowo, a strzelano z niej na ogół salwą, rzadziej ogniem ciągłym. Z luf osadzonych szeregowo ładunki odpalano kolejno rzędami, z bębnowych – obrotowo po kolei z każdej lufy.

Organki wynaleziono w XVI wieku (choć m.in. ze źródeł ikonograficznych wiadomo, że w prymitywnej postaci znane były już w końcu XV stulecia) i używano przez cały wiek XVII[2]. Zbyt duża masa tej broni przesądziła o wycofaniu jej z użycia do końca tego stulecia.

XIX-wiecznym rozwinięciem pomysłu wielolufowej broni strzeleckiej były kartaczownice (mitraliezy) konstruowane według projektów Gatlinga, Reffye, Nordenfelta i innych. Ładowane odtylcowo nabojami zespolonymi, stanowiły udoskonaloną broń do masowego zwalczania siły żywej przeciwnika w okresie przed wynalezieniem i upowszechnieniem karabinu maszynowego przez Maxima.

Przypisy

  1. ↑ Mała encyklopedia wojskowa. T. 2 (K-Q). Warszawa: Wydawnictwo MON, 1970, s. 540.
  2. ↑ O zastosowaniu organków jako broni wspomagającej muszkieterską piechotę wspomina w Trylogii Sienkiewicz: „…kazał Bogusław usypać szańczyki, na nich zaś ustawić organki i piechotę” (Potop, t. 2, rozdz. XXXIX).

Bibliografia

  • Włodzimierz Kwaśniewicz: Leksykon dawnej broni palnej. Warszawa: Bellona, 2004, ISBN 83-11-09874-3, s. 145-146
  • Michał Gradowski, Zdzisław Żygulski jun.: Słownik uzbrojenia historycznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, ISBN 83-01-12390-7, s. 110
  • Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1987, ISBN 83-11-07350-3, s. 115
Encyklopedie internetowe (organki):
  • Universalis: ribaudequin