Pałac w Łężanach

Pałac w Łężanach

nr rej. 635 z 12 października 1967[1]
Państwo	Polska
Miejscowość	Łężany
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	neobarok
Rozpoczęcie budowy	1909
Ukończenie budowy	1911
Pierwszy właściciel	Reinhold von Fischer-Lossainen
Położenie na mapie gminy Reszel Pałac w Łężanach
Położenie na mapie Polski Pałac w Łężanach
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pałac w Łężanach
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego Pałac w Łężanach
53°58′09,3000″N 21°08′39,5160″E/53,969250 21,144310
Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac w Łężanach (pałac von Fischerów-Lossainenów) (niem. Schloss Loßainen) – pałac wraz z zespołem parkowym i zabudowaniami gospodarczymi znajdujący się we wsi Łężany w gminie Reszel w powiecie kętrzyńskim w województwie warmińsko-mazurskim. Wybudowany w latach 1909–1911 w stylu neobarokowym jako siedziba pruskiego rodu szlacheckiego von Fischer-Lossainen.

Położenie

Pałac położony jest we wsi Łężany około 10 km na południe od Reszla, 26 km na południowy zachód od Kętrzyna i 21 km na północny zachód od Mrągowa. Znajduje się niedaleko drogi wojewódzkiej nr 590 na odcinku Reszel-Biskupiec i umiejscowiony jest na południowych brzegach jeziora Legińskiego, od którego oddzielony jest szosą.

Historia

Pierwotnie wieś została założona w 1359, lecz o jej późniejszej historii nie zachowało się wiele przekazów. Wiadomo natomiast, iż pierwotna pruska nazwa założenia Lusijeins wywodzi się od pruskiego słowa luisis – ryś^[2]. W późniejszych czasach, przez stulecia, sama nazwa wsi znacząco ewaluowała – od 1656 wieś nazywała się z niemieckiego Lossainen bądź Gross Losienen, by około 1790 roku zmienić nazwę na Gross Lozeinen, a o około 1820 na Loszeinen^[2]. Wieś wchodziła w skład, leżących nieopodal, dóbr Leginy i dopiero w XVIII wieku, podczas parcelacji tamtejszych ziem, wyodrębniła się jako samodzielny majątek ziemski w Łężanach^[3].

W 1872, bądź jak podają inne źródła w 1885^[3][4], majątek w Łężanach nabył Gustav Fischer^[5]. Początkowo rodzina Fischerów zamieszkała w niewielkim dworze na skraju parku nad jeziorem Legińskim. W wieku 44 lat zmarł Gustav, a zarządzanie majątkiem przejęła po nim wdowa, Elle Fischer z domu Jochmann^[6]. Syn Reinhold (1870–1940) natomiast, po pierwszych latach nauki w szkole wiejskiej, wyjechał do Królewca by uczęszczać do tamtejszego Gimnazjum Wilhelma. W wieku 18 lat wstąpił do cesarskiej marynarki^[5]. W 1905 zaręczył się, a następnie poślubił Edith z rodu von Rath z Meklem koło Bonn, z którą miał córkę Erikę Renate (ur. 1907) oraz syna Reinholda juniora (ur. 1909)^[5].

Reinhold, będący w stopniu kontradmirała floty w latach 1909–1911 (według innych źródeł 1900–1910^[6]) w Łężanach wybudował dla swojej rodziny pałac. Była to w większości neobarokowa, założona na planie prostokąta, bogato zdobiona budowla^[3]. We wnętrzach znajdowało się 27 pokoi, sala balowa i biblioteka^[7], które były stylowo urządzone i wyposażone w wiele udogodnień jak łazienki, elektryczność czy centralne ogrzewanie^[5].

W 1910 Reinhold, wraz ze zmianą nazwiska na von Fischer-Lossainen, otrzymał tytuł szlachecki Cesarstwa Niemieckiego^[5]. W jego ramach, na majątku powiększonym o folwark w Plenowie (niem. Plönhöfen), ustanowił majorat, na którego terenie o powierzchni 628 ha powstały liczne stylizowane obiekty gospodarcze i gdzie funkcjonowała m.in. cegielnia oraz młyn^[3].

Po zakończonej służbie w marynarce po I wojnie światowej, Reinhold von Fischer-Lossainen osiadł w 1919 na stałe w pałacu, który do tej pory pełnił głównie funkcję rezydencji dla jego rodziny^[5]. W 1922 roku, po chorobie, zmarła jego żona Edith. Z żałoby Reinholdowi pomogły wyjść odwiedziny wieloletniego przyjaciela z czasów służby w marynarce, księcia Wilhelma von Preussen – brata ostatniego cesarza Niemiec^[5].

W 1931 kontradmirał ożenił się po raz drugi z pochodzącą z Rygi i będącą od niego o 24 lata młodszą Norą Myller von Rautenfels^[5]. Zmarł w 1940 roku i został pochowany w rodzinnym mauzoleum przypałacowym. Zarządzanie majątkiem przejęła Nora, która w początkach 1945, podczas ucieczki do Niemiec przed zbliżającą się armią radziecką, popełniła samobójstwo^[5].

II wojnę światową pałac, nie licząc zagrabienia mienia ruchomego, przetrwał w stanie nienaruszonym^[3], a w okresie powojennym w jego murach utworzono Fundusz Wczasów Pracowniczych^[5]. W 1957 majątek wraz z licznymi zabudowaniami gospodarczymi przejęła Akademia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie, obecny Uniwersytet Warmińsko-Mazurski^[3], która w pałacu prowadziła ośrodek stanowiący jej zaplecze badawczo-rozwojowe. Na początku lat 90. dobra wydzierżawiono posłowi SLD Tadeuszowi Matyjkowi i pełniły one funkcję miejsca spotkań elit politycznych, gdzie bywali m.in. Aleksander Kwaśniewski, prezydent Litwy Algirdas Brazauskas czy premierzy Leszek Miller i Włodzimierz Cimoszewicz^[7]. W pałacu przeprowadzono także niezbędne prace remontowe, natomiast od 2003 roku po procesie sądowym, pałac i całe założenie wróciły w ręce uniwersytetu. Obecnie w pałacu trwa modernizacja mająca przystosować obiekt do pełnienia funkcji ośrodka konferencyjnego wraz z bazą noclegową i gastronomiczną. Zarówno pałac, jak i całe założenie utrzymane są w bardzo dobrym stanie i udostępniane są zwiedzającym^[5].

Architektura

Zespół majątkowy Łężany składa się z pałacu, rozległego parku krajobrazowego i zabudowań gospodarczych położonych nad brzegami jeziora Legińskiego. Sam pałac znajduje się w centrum założenia parkowego, a od zachodu otoczony jest zabudowaniami gospodarczymi oraz wsią, od wschodu polami uprawnymi, a od południa ogrodami i zabudowaniami^[6]. Elewacja frontowa budowli skierowana jest w stronę północną, tak by z niewielkiego wzniesienia, na którym jest usytuowany można było podziwiać panoramę jeziora.

Neobarokowy pałac założony jest na planie zbliżonym do prostokąta, a bryła główna jest zróżnicowana z licznymi dodatkami. W narożniku posiada wtopioną w elewację werandę oraz dwie wieże – mniejszą wieloboczną i większą umiejscowioną od strony zachodniej, która spełnia jedynie funkcję widokową^[3]. Ponadto znajduje się na niej wysoka latarnia, a cała wieża przykryta jest czworobocznym kopulastym dachem, inaczej niż bryła główna pałacu, która posiada dach mansardowy^[3]. Od strony frontowej znajduje się półkolisty, zamknięty trójkątnym, wklęsło-wypukłym szczytem, zdobiony ryzalit^[6]. Z kolei od zachodniej strony ulokowano balkon, pergolę oraz taras, a od wschodniej zabudowaną werandę z tarasem i ozdobionym łamanym szczytem ryzalitem^[6]. Całość dopełniają liczne, posiadające zdobioną stolarkę, rozmieszczone niesymetrycznie, okna^[6]. Dodatkowo elewacje budynku zdobione są boniowaniami, rustykami, tralkowymi balustradami, spływami wolutowymi czy falującymi gzymsami^[6].

Wnętrza pałacu, które zachowały swój pierwotny układ, zdobią, często pochodzące z czasu jego wzniesienia przez Fischerów, elementy wykończenia czy wystroju wnętrz. Sufity ozdobione są sztukateriami, podłoga w kuchni posiada oryginalną glazurę, a na ścianach znajdują się dębowe szafy i boazerie^[3]. Zachowało się także m.in. kilka kominków marmurowych i ceramicznych oraz jeden całkowicie drewniany, a na piętrze łazienka wraz z całym wiekowym wyposażeniem^[4]. W ostatnim czasie, w dawnej piwniczce do przechowywania win, odkryto malowidła przedstawiające herby floty morskiej, które wykonano prawdopodobnie na zlecenie kontradmirała Reinholda^[4].

Rozległy park, który okala założenie pałacowe z pewnością pochodzi z wcześniejszego okresu niż sama budowla, o czym może świadczyć licznie tam występujący starodrzew, który się datuje na niemal dwa wieki^[6]. Samo założenie parkowe można podzielić na dwie części – bliższą pałacowi, gdzie zlokalizowane są ogrody, trawniki i alejki, oraz dalszą, która od wschodu przechodzi w las. W części dalszej znajduje się czynna kaplica, która niegdyś pełniła funkcję rodowego mauzoleum Fischerów^[6] i gdzie spoczywa Reinhold von Fischer-Lossainen.

W części południowej całego zespołu znajdują się liczne zabudowania gospodarcze, również bogato zdobione, wzniesione z charakterystycznej czerwonej cegły w stylu neogotyckim. Znajduje się wśród nich m.in. zabytkowy, zakończony schodkowym szczytem, budynek starej kuźni wraz z warsztatem^[4].

Zabytek

W skład zespołu pałacowego w Łężanach wchodzą obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych^[1]:

• pałac (nr rej.: 635 z 12.10.1967),
• park (nr rej.: 1332 z 29.11.1978),
• folwark z przełomu XIX i XX w. (nr rej.: A-2681 z 29.06.2004) z cielętnikiem, oborą, hydrofornią, stajnią, cieplarnią, stodołą, młynem i kuźnią.

Przypisy