Pola Gojawiczyńska

Pola Gojawiczyńska (1935)

Data i miejsce urodzenia

1 kwietnia 1896
Warszawa

Data i miejsce śmierci

29 marca 1963
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Odznaczenia

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Pola Gojawiczyńska, właśc. Apolonia Gojawiczyńska z Koźniewskich (ur. 1 kwietnia 1896 w Warszawie, zm. 29 marca 1963 tamże)^[1] – polska pisarka, działaczka niepodległościowa.

Życiorys

Dzieciństwo

Urodziła się w Warszawie w rodzinie rzemieślniczej. Była córką Anastazji z Krawczyków i Jana Koźniewskiego, stolarza, który prowadził warsztat przy ulicy Nowolipki. Uczyła się w szkole powszechnej, jednak w 1905 po strajku szkolnym została wydalona ze szkoły. Później pobierała naukę na kompletach, na pensji, wreszcie rozpoczęła kursy dla wychowawczyń w ochronce. W 1914 jej rodzina wyjechała do Rosji^[2].

Debiut

Pierwsze wiersze napisała w Dworku Grochowskim, w którym po ewakuacji Rosjan z Warszawy w sierpniu 1915 uruchomiono jedną z pierwszych polskich szkół^[3]. Zdana sama na siebie rozpoczęła pracę jako wychowawczyni w przedszkolach miejskich, podwarszawskich ochronkach, bibliotekach i teatrzykach amatorskich. Swoje pierwsze próby pisania wysłała do Gabrieli Zapolskiej i zyskała jej aprobatę.

W czasie I wojny światowej brała udział w pracy niepodległościowej i należała do Polskiej Organizacji Wojskowej. Jej pierwszym utworem była nowela Dwa fragmenty, za którą w 1915 otrzymała wyróżnienie czasopisma Echo Pragi^[1]. Powstał wtedy szkic noweli Dzieciństwo.

Rozwój literacki

W 1920 wyszła za mąż za Stanisława Gojawiczyńskiego, rok później urodziła córkę Wandę. Do 1926 mieszkała w Bielsku Podlaskim i pracowała w miejscowym starostwie. W latach 1925–1929 współpracowała z „Kurierem Warszawskim”.

W 1931 zamieszkała w Szarleju (obecnie dzielnica Piekar Śląskich, w których umieściła akcję powieści Ziemia Elżbiety). W tym czasie jej nowelę Dzieciństwo przeczytała Zofia Nałkowska i wystarała się dla niej o stypendium Funduszu Kultury Narodowej.

W 1932 wróciła do Warszawy zaczęła publikować następne utwory i współpracować z „Gazetą Polską” (1932–1934). Prozę i felietony publikowała też w czasopismach „Bluszcz” (1931–1933), „Kurier Poranny” (1931–1932, 1937–1939). W 1936 pisarka została członkiem władz oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1937 teatr wystawił jej sztukę Współczesne.

II wojna światowa

7 stycznia 1943 została aresztowana w swoim warszawskim mieszkaniu przy Brzozowej 2/4 (przeprowadziła się tam z ul. Brzozowej 6/8 w 1937)^[4]. Trafiła na oddział kobiecy Pawiaka, tzw. Serbię^[5]. Opisała to we wspomnieniach pod tytułem Krata (1945)^[6]. Została zwolniona z więzienia 5 maja 1943^[7] Po wyjściu z więzienia ukrywała się w domu Iwaszkiewiczów w Stawisku oraz u swojej przyjaciółki Marii Morozowicz-Szczepkowskiej w Milanówku^[7].

Po 1945

W 1945 zamieszkała w Łodzi, skąd w 1949 wróciła do Warszawy^[1].

Zmarła w Warszawie^[4]. Pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera: Aleja Zasłużonych-1-127)^[8]^[9].

Charakterystyka twórczości

Była jedną z najpopularniejszych pisarek okresu międzywojennego. Jej utwory zawierały wątki psychologiczne i społeczno-obyczajowe związane z awansem środowiska proletariackiego i drobnomieszczańskiego Warszawy i Górnego Śląska. Jej utwory Dziewczęta z Nowolipek i Rajska jabłoń posłużyły za podstawę do scenariusza filmów fabularnych. Ostatnia ekranizacja z 1985 roku ukazała się w reżyserii Barbary Sass^[10].

Ekranizacje

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Poli Gojawiczyńskiej.

Twórczość

1933 Powszedni dzień
1934 Ziemia Elżbiety
1935 Dziewczęta z Nowolipek
1936 Rozmowy z milczeniem
1937 Rajska jabłoń
1938 Dwoje ludzi
1938 Słupy ogniste
1945 Krata
1946 Stolica
1947 Dom na skarpie
1956 Miłość Gertrudy
1956 Opowiadania
1971 Z serca do serca: Utwory z lat 1916–1938 drukowane w czasopismach (zbiór opowiadań, felietonów i innych krótkich utworów pierwotnie drukowanych w czasopismach w latach 1916–1938)
1974 Szybko zapomniane: Utwory z lat 1945–1963 drukowane w czasopismach (zbiór opowiadań, felietonów i innych krótkich utworów pierwotnie drukowanych w czasopismach w latach 1945–1963)
2001 Święta rzeka (pierwotnie drukowana w odcinkach w „Kurierze Polskim” w 1939)

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy klasy I (22 lipca 1949)^[11]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (31 marca 1956)^[12]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)^[13]
Złoty Krzyż Zasługi (17 września 1946)^[14]
Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)^[15]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[16]
Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1961)^[17]

Nagrody

Nagroda miasta Warszawy (za całokształt twórczości)

Upamiętnienie

Tablica pamiątkowa na kamienicy przy ul. Brzozowej 6/8 w Warszawie, w której mieszkała Pola Gojawiczyńska, odsłonięta w kwietniu 1964^[18].
Imieniem Poli Gojawiczyńskiej nazwano ulice w: Gdańsku, Gdyni, Gliwicach, Kędzierzynie-Koźlu, Koninie, Legnicy, Lublinie, Mysłowicach, Łodzi, Piasecznie, Poznaniu, Radomiu, Szczecinie, Tarnowie, Warszawie (Żoliborzu) i Wieluniu.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 216. ISBN 83-01-08836-2.
↑ Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 103. ISBN 978-83-63842-50-5.
↑ Teresa Dąbrowska: Warszawa literacka lat międzywojennych. Warszawa: Bellona, 2014, s. 38. ISBN 978-83-11-13068-5.
↑ ^a ^b Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 109. ISBN 978-83-63842-50-5.
↑ Regina Domańska: Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1978, s. 279.
↑ Teresa Dąbrowska: Warszawa literacka lat międzywojennych. Warszawa: Bellona, 2014, s. 43. ISBN 978-83-11-13068-5.
↑ ^a ^b Teresa Dąbrowska: Warszawa literacka lat międzywojennych. Warszawa: Bellona, 2014, s. 44. ISBN 978-83-11-13068-5.
↑ Cmentarz Stare Powązki: POLA GOJAWICZYŃSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-04-23] .
↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz, Piotr Paszkiewicz: Aleja Zasłużonych. Cmentarz Powązkowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 194. ISBN 83-01-09984-4.
↑ Gojawiczyńska Pola (Apolonia), [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-03-29] .
↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1956 r. nr 58, poz. 644 „w związku z 60 rocznicą urodzin, za wybitne zasługi w dziedzinie twórczości literackiej”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 233 „za organizację i budowę Związków Zawodowych Literatów Polskich.
↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 „w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 4, 24 lutego 1961, s. 3.
↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 43. ISBN 83-912463-4-5.

Bibliografia

Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 42. ISBN 83-60353-11-5.
Grzegorz Gazda: Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej. Gdańsk: słowo / obraz terytoria; Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2008, s. 74. ISBN 978-83-7420-110-0.
Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Wyd. III - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 306, 310-312, 504-505, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13851-6.