Wiejskie chaty

Wiejskie chaty – cykl obrazów namalowanych przez Vincenta van Gogha w latach 1883–1885, przedstawiający wiejskie domostwa, siedziby chłopów, których portrety artysta także malował i rysował w tym samym czasie.

Okoliczności

Haga (styczeń 1882–wrzesień 1883)

W okresie między styczniem 1882 a wrześniem 1883 Vincent van Gogh mieszkał w Hadze. Był to ważny punkt zwrotny w jego życiu, po nieudanej misji ewangelizacyjnej wśród belgijskich górników. Artysta po tych doświadczeniach zerwał z oficjalnym kościołem i jego praktykami. Pobyt w Hadze był pierwszym etapem w jego karierze artystycznej. Sporządził on wówczas setki prac, głównie rysunków (z których wiele zaginęło). Był w tym czasie pod wpływem Antona Mauve, który stał się jego nauczycielem. Pobyt w Hadze to także związek z prostytutką Sien Hoornik i nieudana (jak się wkrótce miało okazać) próba założenia rodziny i niemożliwość pogodzenia funkcji głowy rodziny z powołaniem artysty. Główne motywy obrazów i rysunków van Gogha z tego okresu, to sceny rodzajowe (w tym ludzie podczas pracy), a także portrety i pejzaże^[1]. Artysta dał się zauroczyć obrzeżami Hagi, stanowiącymi teren przejściowy między miastem a wsią. Malował tam głównie sceny morskie: wydmy, rybaków, łodzie i wzburzone fale^[2].

Drenthe (wrzesień–grudzień 1883)

We wrześniu 1883, po zerwaniu związku ze Sien Hoornik, van Gogh wyjechał z Hagi udając się do prowincji Drenthe w północnej Holandii. Początkowo zamieszkał w miejscowości Hoogeveen, a po miesiącu przeniósł się do położonego blisko niemieckiej granicy Nieuw-Amsterdam, który, jak dowiedział się w Hadze, był często odwiedzany przez artystów. Podczas pobytu w Drenthe van Gogh zarówno malował, jak i rysował. Codziennie rano przemierzał wiejskie okolice. Zainteresował się teorią koloru, rozwijając swą technikę poprzez dodawanie kolorów jaśniejszych do stosowanych dotychczas, przeważnie ciemnych tonacji^[3]. Prowincja Drenthe była regionem równinnym, który cechował się melancholijnym nastrojem^[4]. Przez kilka kolejnych miesięcy van Gogh praktycznie nie malował nic innego, jak tylko wiejskie chaty. Przysadziste, potargane wiatrem domy o pochyłych dachach, porozrzucane w równinnym krajobrazie stanowiły dla artysty odzwierciedlenie jego własnego losu, były metaforą jego własnej potrzeby anonimowości i ukrycia się w celu uniknięcia odpowiedzialności. Artysta bardzo się zbliżył do tych motywów, małych pagórków pośród grzęzawisk, woląc kontemplować w wyobraźni te brązowe, ziemiste skiby pokrywające równiny. Zazdrościł domostwom ich umiejętności dopasowania się do otoczenia. Jego ucieczka w samotność pozostawiła swoje piętno, a artysta stał się bardziej melancholijny, niż kiedykolwiek. Odczuwał wyrzuty sumienia po zerwaniu ze Sien po tym, jak zdał sobie sprawę, iż jest niezdolny do utrzymania rodziny. W Drenthe artysta poddawał próbie swój eskapizm i umiejętność wkroczenia w naturę w poszukiwaniu zapomnienia^[5].

Jeden z obrazów namalowanych w Hoogeveen przedstawia Wiejskie chaty, skromne domostwa wyrastające z odkrytej równiny, umieszczone na tle jaśniejszego, wieczornego nieba. Efekt ten będzie często powracał w późniejszych pracach artysty^[6].

Nuenen (grudzień 1883–listopad 1885)

Podczas pobytu w Nuenen van Gogh zainteresował się bliżej życiem chłopów. W jednym z listów do brat stwierdził, iż chcąc poznać bliżej ich życie należy dzień w dzień mieszkać w ich chałupach, przebywać na polu tak jak oni znosząc upalne słońce latem, a śnieg zimą, nie z pozycji spacerowicza, ale jako jeden z nich^[7]. Jeden z namalowanych wówczas obrazów, Wiejska chata, przedstawia stary budynek w porze zmierzchu, stanowiąc spokojny, sielankowy obrazek z życia wsi. Van Gogh był zafascynowany takimi wiejskimi domostwami, które nazywał „ludzkimi gniazdami”. W przedstawionym przez niego domu mieszkały dwie rodziny, z których jedna, de Groot, pozowała mu do obrazu Jedzący kartofle^[8]. Obraz ten artysta namalował w kwietniu i maju, po czym znów podjął temat wiejskich chat. W liście do brata napisanym na początku czerwca 1885 stwierdził, iż chce ponownie namalować wiejskie domostwo, dwie walące się chałupy pod jednym dachem pokrytym strzechą i ze wspólnym kominem^[b]. Widok ten przypominał mu dwoje starych ludzi, którzy żyjąc razem stali się jednością, wspierając się wzajemnie.

Obrazy namalowane wówczas wykazują, w przeciwieństwie do tych namalowanych w Drenthe, cechy indywidualne i są tak bezpośrednie i asertywne, jak mieszkający w nich ludzie. Pokryte strzechą i otoczone drzewami tworzą organiczną jedność ze swym naturalnym środowiskiem, będąc, podobnie jak praca chłopów w polu, pewnym zapisem ludzkiej aktywności. Domostwa te, podobnie jak ich właściciele, mają wiejski i naturalny charakter. Są podobne do portretów malowanych w plenerze latem i kończonych zimą w studiu. Te wiejskie chaty to protagoniści van Gogha, a widoczni w ich pobliżu ludzie to ich atrybuty. W innym obrazie, Wiejska chata i kobieta z kozą (nr kat. F90) wieśniaczka, koza i kury nie mają znaczenia same w sobie; niczym się od siebie nie różniąc, służą raczej dla podkreślenia wiejskiego środowiska chaty. Tworzą pewną fabułę stanowiąc indywidualne tło skromnego domostwa^[9].

Inne wiejskie chaty namalowane w Nuenen

• 
  Słomiane dachy, 1884, Tate Gallery (nr kat. F1242)
• 
  Zagroda z wieśniaczką skopującą ziemię, 1885, kolekcja prywatna (nr kat. F89)
• 
  Zagroda z drzewami lub Zagroda, czerwiec 1885, kolekcja prywatna (nr kat. F91)
• 
  Zagroda z drzewami, 1885, kolekcja prywatna (nr kat. F92)
• 
  Zagroda z drzewami, 1885, Wallraf-Richartz Museum (nr kat. F93)
• 
  Zagroda z wieśniakiem wracającym do domu, 1885, Museo Soumaya, Meksyk (nr kat. F170)
• 
  Wieśniaczka skopująca ziemię przed swoją chatą, 1885, Art Institute of Chicago (nr kat. F142)
• 
  Wiejska chata z wieśniaczką, 1885, kolekcja prywatna (nr kat. F187)
• 
  Zagroda z walącą się stodołą i pochyloną kobietą, 1885, kolekcja prywatna (nr kat. F1669)
• 
  Wiejska chata, czerwiec–lipiec 1885, kolekcja prywatna (brak nru kat. F, nr JH Add. 23)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Ingo F. Walther, Rainer Metzger, (tłum.) Michael Hulse: Van Gogh: The Complete Paintings. Vol. I & II. Köln: Taschen, 2010. ISBN 978-3-8365-2299-1. (ang.).
• D. M. Field: Van Gogh. Chartwell Books, Inc., 2006. ISBN 0-7858-2011-6. (ang.).