Wielosił
 Morfologia (wielosił błękitny) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | wrzosowce | ||
| Rodzina | wielosiłowate | ||
| Rodzaj | wielosił | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Polemonium L. Sp. Pl. 162. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| |||
Wielosił (Polemonium L.) – rodzaj roślin należący do rodziny wielosiłowatych (Polemoniaceae). Należy do niego 36 gatunków[4] występujących głównie na półkuli północnej, na obszarach o klimacie umiarkowanym i arktycznym[5], dwa gatunki występują w Chile[6]. W polskiej florze jedynym przedstawicielem jest wielosił błękitny (Polemonium caeruleum)[7]. W naturze rośliny tego rodzaju rosną na różnych siedliskach – od wilgotnych łąk, poprzez widne lasy, skały i górskie murawy, głównie na terenach górskich[6]. Wiele gatunków i mieszańców międzygatunkowych uprawianych jest jako rośliny ozdobne[6].
Morfologia
- Pokrój
- Byliny, rzadziej rośliny jednoroczne i dwuletnie o pędach na ogół prosto wzniesionych i ogruczolonych, osiągających do 0,9 m wysokości[6], wyrastających z poziomego kłącza[8].
- Liście
- Skrętoległe, często skupione w przyziemną rozetę[8]. Pierzasto podzielone, z listkami licznymi (ponad 12 par)[6], o zarysie blaszki podługowatym do owalnego. Blaszka naga do ogruczolonej[8].
- Kwiaty
- Skupione na szczytach pędów w gronach rzadziej główkowato[8]. Kielich dzwonkowaty[8], z 5 działkami zrosłymi u nasady[6]. Płatków korony jest 5, zrośniętych u nasady w krótszą lub dłuższą rurkę, na szczycie zwykle zaokrąglonych[6]. Tworzą koronę dzwonkowatą lub lejkowatą[8]. Mają kolor niebieski, fioletowy lub różowy, rzadko żółtawy lub biały[8]. Pręcików jest 5, z nitkami u nasady nieco owłosionymi[8]. Zalążnia górna, z 3 owocolistków, z pojedynczą szyjką słupka, na szczycie trójdzielnym[6].
- Owoce
- Torebki owalne, rzadziej kulistawe. Nasiona brązowe do czarnych, zwykle kanciaste, w liczbie od 1 do 12 w każdej z komór[8].
Systematyka
Rodzaj należy do podrodziny Polemonioideae z rodziny wielosiłowatych Polemoniaceae[9].
- Polemonium boreale Adams – wielosił późny
- Polemonium brandegeei (A.Gray) Greene – wielosił Brandegeego
- Polemonium caeruleum L. – wielosił błękitny
- Polemonium californicum Eastw.
- Polemonium campanulatum (Th.Fr.) Th.Fr.
- Polemonium carneum A.Gray – wielosił różowy
- Polemonium caucasicum N.Busch
- Polemonium chartaceum H.Mason
- Polemonium chinense (Brand) Brand
- Polemonium eddyense Stubbs
- Polemonium elegans Greene
- Polemonium elusum J.J.Irwin & R.L.Hartm.
- Polemonium eximium Greene
- Polemonium foliosissimum A.Gray – wielosił wielolistny, wielosił żółty
- Polemonium glabrum J.F.Davidson
- Polemonium grandiflorum Benth.
- Polemonium hingganicum (P.H.Huang & S.Y.Li) S.Y.Li & K.T.Adair
- Polemonium kiushianum Kitam.
- Polemonium majus Tolm.
- Polemonium mexicanum Cerv. ex Lag.
- Polemonium micranthum Benth.
- Polemonium nevadense Wherry
- Polemonium occidentale Greene
- Polemonium pauciflorum S.Watson – wielosił skąpokwiatowy
- Polemonium pectinatum Greene
- Polemonium pulchellum Bunge
- Polemonium pulcherrimum Hook. – wielosił przepiękny
- Polemonium reptans L. – wielosił rozesłany
- Polemonium sachalinense Vorosch.
- Polemonium schizanthum Klokov
- Polemonium schmidtii Klokov
- Polemonium × speciosum Rydb.
- Polemonium sumushanense G.H.Liu & Y.Q.Ma
- Polemonium vanbruntiae Britton
- Polemonium × victoris Klokov
- Polemonium villosissimum (Hultén) D.F.Murray & Elven
- Polemonium villosum Rudolph ex Georgi
- Polemonium viscosum Nutt. – wielosił lepki
Zastosowanie i uprawa
Liczne gatunki i mieszańce między nimi uprawiane są jako rośliny ozdobne[6]. Zalecane są do nasadzeń w ogrodach skalnych, naturalistycznych i na rabaty bylinowe[11]. Większość gatunków jest całkowicie mrozoodporna[5]. Najlepiej rosną na przepuszczalnej, mineralnej glebie na stanowisku słonecznym. Byliny najprościej rozmnażać przez podział lub sadzonkowanie, gatunki jednoroczne przez wysiew nasion[11]. Dla zachowania bylin w dobrym stanie wymagają przesadzania co kilka lat[6].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-01] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
- ↑ a b Polemonium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-25].
- ↑ a b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ a b c d e f g h i j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 190. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 136, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c d e f g h i Polemonium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-01-29].
- ↑ Genus: Polemonium L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. USDA.gov. [dostęp 2017-01-29].
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 61.
- ↑ a b c Beata Grabowska, Tomasz Kubala. Encyklopedia bylin, tom II. Poznań, Zysk i S-ka Wydawnictwo, s. 696-699, 2012.
- J9U: 987007532282905171
- Britannica: plant/Jacobs-ladder
- БРЭ: 3665390
- SNL: flokk
- DSDE: jakobsstige
