Gegce
| Makale serilerinden |
| Arnavutlar |
|---|
 |
| Ülkelerine göre |
|
| Kültür |
| Din |
|
| Diller ve lehçeler |
|
|
Gegce (Arnavutça: Gegërishtja, Gegnisht), Toskça ile birlikte Arnavutçanın iki büyük diyalektinden biridir. Arnavutluk'un kuzeyinde, Kosova'da, Kuzey Makedonya, Karadağ ve Türkiye Arnavutları arasında konuşulur. Geglerin yaşadığı bölge Gegalık (Arnavutça: Gegëria) olarak da bilinir. Arnavutların çoğunun Gega olmasına rağmen modern Arnavutça Enver Hoca'nın etkisi ile Toskça temellidir.
 | Arnavutluk ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
- Arnavut Kültürü ve Gega Arnavutları
Arnavutlar, Balkanlar'ın önemli etnik gruplarından birini oluşturur. Bu topluluk, genellikle Toskalar ve Gegalar olarak ikiye ayrılır. Bu iki grup arasındaki farklar, tarihleri, kültürleri, dil ve din yapılarına dayanır.
- Tarih ve Köken
Arnavutların kökeni antik çağlara dayanır ve M.Ö. 6. yüzyıla kadar uzanır. Ancak, Arnavutların tam olarak nereden geldiği konusunda kesin bir görüş birliği yoktur. Gegalar ve Toskalar, tarihsel olarak farklı bölgelerde yaşamış ve farklı etkileşimlerden geçmiştir. Gegalar, kuzeyde dağlık bölgelerde yaşarken, Toskalar daha çok güneyde ve sahil şeridinde yerleşmiştir.
- Kültür ve Gelenekler
Gega Arnavutları, geleneksel olarak dağlık ve kırsal bölgelerde yaşarlar ve bu nedenle tarım ve hayvancılıkla uğraşırlar. Toskalar ise genellikle tarım ve ticaret ile meşguldürler. Her iki grup da müzik, dans ve geleneksel kıyafetler gibi ortak unsurları paylaşır, ancak farklı lehçeleri ve yerel adetleri vardır. Örneğin, Gega Arnavutları geleneksel olarak kafiyeli destanlarını ve dağlarda düzenledikleri geleneksel festival ve şenlikleri önemserken, Toskalar genellikle denizcilik ve balıkçılıkla ilgili geleneksel ritüelleri benimserler.
- Dil ve Din
Gegalar ve Toskalar arasında dil ve din farklılıkları bulunur. Gega Arnavutları genellikle Gheg lehçesini konuşurken, Toskalar Tosk lehçesini kullanır. Gega Arnavutları genellikle Müslüman olup, çoğunlukla Sünni İslam inancını benimserler; az bir kısım ise Katolik'tir. Toska Arnavutları ise genellikle Bektaşi Müslüman olup, aynı oranda Ortodoks Hristiyanlara sahiptirler. Bu farklılıklar, her iki grup arasındaki kültürel ve dini çeşitliliği yansıtır.
- Önemli Gega Arnavutları
Gega Arnavutları, Roma , Bizans Osmanlı İmparatorluğu dönemi ve günümüzde de dünya çapında önemli devlet adamları, Bilim adamları ve sanatçılar yetiştirmişlerdir. Bunlara örnek vermek gerekirse
- Osmanlı Dönemi bazı Gega Arnavutları
1. **Köprülü Mehmed Paşa: Osmanlı Devleti'nin önemli devlet adamlarından biri olarak, Köprülü ailesinin kurucusu ve başbakanıdır.
2. **Mehmet Akif Ersoy: Ünlü şair ve Türkiye'nin Milli Şairi olarak kabul edilen Mehmet Akif Ersoy, aynı zamanda Kosova asıllıdır.
3. **Mere Hüseyin Paşa: Osmanlı'nın 18. yüzyıl veziri, önemli bir devlet adamı ve reformisttir.
4. **Taşlıcalı Yahya veya Dukaginzâde Yahyâ: 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış Osmanlı askeri ve divan edebiyatı şairidir.
5. **Gjergj Kastrioti Skanderbeg:Osmanlı'ya karşı mücadele veren ve Arnavutların milli kahramanı olarak kabul edilen bir liderdir.
6. **Dukaginzade Mehmet Paşa : Osmanlı'nın 17. yüzyıl veziri ve askeri lideri olan Dukaginzade Mehmet Paşa, Osmanlı'nın Avusturya seferlerinde önemli roller üstlenmiştir.
7. **Mehmed Emin Pasha: Osmanlı Devleti'nin Tanzimat döneminde önemli bir devlet adamı ve reformisttir.
8. **Ahmet Zogu: Arnavut kökenli olan ve Arnavutluk'un ilk kralı olarak tahta çıkan siyasetçi ve devlet adamıdır.
9. **Ali Paşa: Tepedelenli Ali Paşa olarak da bilinen Ali Paşa, Epir bölgesinin hükümdarı ve Osmanlı'nın önemli valilerindendir.
10. **Abdülhamid Taraburca: Osmanlı döneminin önemli Arnavut alimlerinden biri olan Taraburca, İslam hukuku ve fıkıh alanında uzmanlaşmıştır.
11. **Hoca Ali Rıza:Osmanlı döneminin tanınmış ressamlarından biridir, pek çok eseri bulunmaktadır. 12. **Mustafa Lütfullah Efendi: Osmanlı döneminin önemli Arnavut müderrislerinden biridir, dini ilimlerde önemli eserler vermiştir.
13. **Kara Davud Paşa: Osmanlı döneminin önemli devlet adamlarından ve sadrazamlarından biridir.
14. **Kara Mustafa Paşa: Osmanlı'nın sadrazamlarından biri olan Kara Mustafa Paşa, Lehistan ve Avusturya seferlerinde önemli roller üstlenmiştir.
15. **Köprülü Fazıl Ahmet Paşa: Osmanlı Devleti'nin sadrazamlarından biri olan Fazıl Ahmet Paşa, Köprülü Mehmed Paşa'nın oğludur.
16. **Köprülü Mehmed Kethuda: Osmanlı Devleti'nin önemli devlet adamlarından ve Köprülü Mehmed Paşa' nın kardeşidir.
17. **Faik Bey Konitza: Osmanlı döneminde etkili bir Arnavut siyasetçi ve aydındır, aynı zamanda yazar ve çevirmendir.
18. **Ali Rıza Paşa: Osmanlı Devleti'nin Tanzimat döneminde önemli bir devlet adamı ve reformisttir.
19. **Ahmed Cevdet Paşa: Osmanlı Devleti'nin Tanzimat dönemi tarihçilerinden ve devlet adamlarından biridir.
20. **Ali Bey: Arnavut kökenli olan ve Osmanlı döneminde önemli bir vali ve devlet adamı olan Ali Bey, Anadolu beyliklerin ilhakında önemli rol oynamıştır.
21. **Koca Hüsrev Mehmet Paşa: Son dönem başarılı bir Arnavut Sadrazam.
22. **Köprülü Halil Paşa:Osmanlı Devleti'nin Köprülü ailesinden gelen önemli devlet adamlarından biridir.
23. ** Kavalalı Mehmed Ali Paşa: Mısır valisi olarak Osmanlı'nın yönetiminde etkili olmuş bir Arnavut devlet adamıdır.
24. **Ali Şükrü Bey: Osmanlı döneminde önemli bir vali ve devlet adamı olan Ali Şükrü Bey, eğitim reformlarına önem vermiştir.
25. **Koca Davut Paşa: Osmanlı döneminin önemli Gega Arnavut'u sadrazamlarından biridir, İstanbul'daki Koca Davut Paşa semtinin isim babası.
26. **Faik Konica:** Osmanlı dönemi yazarı ve siyasetçisi olan Faik Konica, önemli eserlere imza atmıştır. 27. **Kostaq Kota: Osmanlı döneminde önemli bir Arnavut politikacı ve siyaset adamıdır, Arnavutluk'un bağımsızlık mücadelesine katılmıştır.
28. **Arnavut Abdurrahman Abdi Paşa: Cesareti ve çok fazla muharebe kazanması ile bilinen aynı zamanda son Budin Beylerbeyi bir Gega Arnavut'u.
29. **İsmail Hakkı Vaka : Osmanlı döneminde önemli bir Arnavut alimi ve yazarıdır
30. **Esad Paşa Toptani : Osmanlı döneminin önemli Arnavut devlet adamlarından biridir, aynı zamanda Arnavutluk'un bağımsızlık mücadelesinde yer almıştır.
- Osmanlı Sarayında Gega Arnavutu Valide Sultanlar
1. **Safiye Sultan: Osmanlı İmparatorluğu'nun 15. yüzyılda Arnavutluk'tan gelen ilk valide sultanı.
2. **Kösem Sultan: Arnavut kökenli olup, Osmanlı'nın en etkili valide sultanlarından biriydi.
3. **Handan Sultan: Arnavut kökenli olarak bilinen valide sultanlardan biri.
4. **Mahfiruz Sultan: Osmanlı tahtında etkili olan Arnavut kökenli bir valide sultan. Sultan Genç Osman'ın annesidir.
5. **Ayşe Sultan: Arnavut kökenli valide sultanlardan biri olan Ayşe Sultan, Osmanlı tarihinde önemli bir rol oynadı.
6. **Fatma Sultan: Osmanlı İmparatorluğu'nun Arnavut kökenli valide sultanlarından biri.
7. **Esma Sultan: Arnavut asıllı bir valide sultan olan Esma Sultan, Osmanlı sarayında önemli bir konuma sahipti.
8. **Gülbahar Hatun: Osmanlı İmparatorluğu'nun Arnavut kökenli valide sultanlarından biri. Fatih Sultan Mehmet'in eşi ve İkinci Bayezit'in annesidir.
9. **Hüma Hatun: Osmanlı tarihinde Arnavut kökenli olan bir valide sultan.
10. **Dilşad Hatun: Osmanlı İmparatorluğu'nun Arnavut kökenli valide sultanlarından biri olarak bilinir.
11. **Esmahan Sultan: Osmanlı İmparatorluğu'nun Arnavut kökenli valide sultanlarından biri olan Esmahan Sultan, sanata ve hayır işlerine büyük önem verdi.
12. **Rabia Gülnuş Sultan: Arnavut kökenli bir valide sultan olan Rabia Gülnuş Sultan, Osmanlı sarayında etkili bir figürdü ve hayır işlerine büyük destek sağladı.
- Günümüzde Tanınmış bazı Gega Arnavutları:
1. **Dua Lipa: Dünya çapında ünlü pop şarkıcısı ve şarkı yazarı.
2. **Vedat Muriqi: Profesyonel futbolcu, Kosova milli takımının da bir üyesi.
3. **Rita Ora: Şarkıcı, oyuncu ve model, uluslararası müzik sahnesinde tanınmıştır.
4. **Majlinda Kelmendi: Olimpiyat şampiyonu judoka, Kosova'nın gurur kaynaklarından biri.
5. **Elvana Gjata: Popüler Arnavut şarkıcısı ve televizyon kişiliği.
6. **Lorik Cana: Eski futbolcu, Kosova milli takımının kaptanlığını yapmıştır. 7. Gashi: Rapçi ve şarkıcı, uluslararası alanda tanınmış bir müzisyendir.
8. **Dritan Abazoviç: Karadağ Başbakanı, siyasi ve kamu hizmetinde önemli bir figür.
9. **Rita Lulaj: Olimpiyat şampiyonu halterci, Arnavutluk'un spor alanındaki başarılı isimlerinden biri.
10. **Drilon Hoxha: Bilim insanı, moleküler biyoloji ve genetik alanında çalışmaları bulunmaktadır.
11. **Ermal Meta: İtalya'da tanınmış bir şarkıcı ve şarkı yazarı, Arnavut kökenlidir.
12. **Saranda Bogujevci: Kosovalı film yapımcısı ve yönetmen, uluslararası alanda ödüller kazanmıştır.
13. **Njomza: Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı, müzik kariyerinde başarılar elde etmiştir.
14. **Luan Krasniqi: Eski boks şampiyonu, Kosova'nın spor alanındaki önemli isimlerinden biridir.
15. **Genta Ismajli:Popüler Arnavut şarkıcısı ve televizyon kişiliği, birçok hit şarkıya imza atmıştır.
16. **Majlinda Bregu: Uluslararası alanda tanınmış bir diplomat ve siyasetçi, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Genel Sekreteri olarak görev yapmıştır.
17. **Ermonela Jaho:Dünyaca ünlü bir opera sanatçısı, Metropolitan Opera ve La Scala gibi prestijli sahnelerde performans sergilemiştir.
18. **Enis Bardhi: Profesyonel futbolcu, Makedonya milli takımında ve La Liga'da başarılı bir kariyere sahiptir.
19. **Flaka Jahaj: Yazar ve aktivist, kadın hakları ve eğitim konularında çalışmaları bulunmaktadır.
20. **Blero: Popüler Arnavut rapçi ve şarkıcı, müzik kariyerinde birçok hit şarkıya imza atmıştır.
21. **Rona Nishliu: Ünlü Arnavut şarkıcı ve şarkı yazarı, Eurovision Şarkı Yarışması'nda Kosova'yı temsil etmiştir.
22. **Ardian Bujupi: Almanya'da tanınmış Arnavut asıllı şarkıcı ve söz yazarı, müzik kariyerinde başarılar elde etmiştir.
23. **Gjergj Xhuvani: Kosovalı film yönetmeni ve yapımcısı, uluslararası alanda birçok ödül kazanmıştır.
24. **Adnan Januzaj: Profesyonel futbolcu, Kosova asıllı Belçikalı, birçok ünlü futbol kulübünde oynamıştır.
25. **Vesa Luma: Popüler Arnavut şarkıcısı ve televizyon kişiliği, birçok hit şarkıya imza atmıştır.
26. **Bujar Bukoshi: Kosova'nın ilk Sağlık Bakanı, sağlık alanında önemli reformlara imza atmış bir siyasetçidir.
27. **Albana Osmani: İtalya'da tanınmış bir opera sanatçısı, uluslararası sahnede birçok önemli rolde performans sergilemiştir.
28. **Labinot Tahiri: Popüler Arnavut şarkıcısı ve besteci, birçok hit şarkıya imza atmıştır.
29. **Lorik Cana: Eski futbolcu, Kosova milli takımının kaptanlığını yapmış ve uluslararası alanda başarılı bir kariyere sahiptir.
30. **Albana Osmani: Kosova'da tanınmış bir oyuncu ve modeldir.
Bu isimler, Gega Arnavutları topluluğunun çeşitli alanlardaki başarılarını yansıtmakta ve kültürel miraslarını sürdürmektedirler.
- Arnavut Papaları**
Gega Arnavutları, Katolik mezhebinin de önemli bir parçasıdır ve tarih boyunca birçok önemli Arnavut Papa yetiştirmiştir. Bu Papalar arasında XVI. yüzyılda Papa II. Pius, XV. yüzyılda Papa IX. Alexander Kelmendi ve XVII. yüzyılda Papa VII. Pius gibi isimler bulunur.
- Bugün ve Miras**
Gega Arnavutları genellikle kuzeyde, özellikle de Kosova, Arnavutluk'un kuzey bölgeleri ve Kuzey Makedonya'da yaşarlar. Bu bölge, Arnavut kültürünün zenginliğini ve çeşitliliğini korumaya devam etmektedir.
Arnavut kültürü, tarih boyunca birçok zorlukla karşılaşmasına rağmen, dayanıklılığı, misafirperverliği ve zengin gelenekleri ile hala canlılığını koruyor. Gegaların savaşçı ruhu ve inatçı karakteri, onların tarih boyunca önemli roller üstlenmelerini sağlamış ve kültürlerinin mirasını daha da zenginleştirmiştir
