Urriaren 15
Urriaren 15a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta laurogeita zortzigarren eguna da, 289.a bisurteetan. 77 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1342 – Soraluze hiribildu izendatu zuten.
- 1794 – Konbentzio Gerra: espainiar tropek Lekunberritik Irurtzuneraino egin behar izan zuten atzera.
- 1804 – Olaberria Lazkaotik banandu zen.
- 1936 – Jose Ariztimuño "Aitzol" euskal idazle eta kazetaria atxilotu zuten Galerna itsasontzian. Ondarretako kartzelara preso eraman eta bi egun geroago fusilatu zuten Hernaniko hilerrian.
- 1977 – Amnistia legea onartu zen, horrela, odolezko deliturik ez zuten presoak kalean utzi zituzten.
- 1983 – Joxean Lasa eta Joxi Zabala tolosarrak bahitu zituzten. Hilda eta tortura gogorren zantzuekin aurkitu zituzten hilabete batzuk geroago. Hainbat espainiar guardia zibil eta Julen Elorriaga gobernadore zibila epaitu eta errudun deklaratu zituzten, baina hilabete gutxiren buruan libre atera ziren kartzelatik.
- 2010 – PSOEk eta EAJk beste hainbat neurriren artean Gernikako Estatutu osoa garatzea adostu zuten. Neurri haietako beste bat, EAEko hiru probintzien euskal izenak izen ofizial bakarrak bihurtzea.
- 2011 – Arabako lautadan, Euskal Autonomia Erkidegoak urtean kontsumitzen duen gas kantitatearen 60 halako omen zeukan gas-hobi bat atzeman zuten.
- 2013 – Espainiako Poliziak San Ferminetako jaietan Iruñeko udaletxearen aurrean txupinazoa jaurtitzeko unean Ikurrina erraldoi bat zintzilikatzeagatik sei lagun atxilotu zituen.
- 2016 – Altsasuko Ferietako goizaldean, Koxka tabernan hasi zen liskar baten ondorioz, Jokin Unamuno eta Aritz Urdangarin gazteak atxilotu zituzten. Iruñeara eraman zituzten eta Foruzaingoaren kuartelean atxiloaldi inkomunikatuan jarri. Guardia zibil bati ebakuntza egin zioten, orkatilako haustura ireki bat zela-eta. Espainiako Auzitegi Nazionaleko Carmen Lamela epaileak zuzendutako auzian bi Guardia Zibil eta euren bikoteen eta herriko hainbat gazteren artean gertatutako liskarra epaituko zen, eta eraso terrorista bat zela argudiatuta, 375 urteko kartzela zigorra eskatuko zuen Fiskaltzak. Tartean egondako 3 gazte 2016ko azaroaren 14tik zeuden kartzelan auzi hau zela-eta. Azkenean, nahiz eta ekintza terroristaren izaera bertan behera geratu, urte luzeetara kondenatuko zituzten.
Mundua
- 1940 – Erregimen frankistak Lluis Companys Kataluniako Generalitateko presidentea fusilatu zuen.
- 1998 – John Hume eta David Trimblek 1998ko Bakearen Nobel saria eskuratu zuten.
- 2011 – Munduko hainbat hiritan protestak burutu ziren, bereziki 2008-2012ko krisialdi ekonomikoak eragindako langabezia eta beste ondorio sozioekonomiko larriak salatzeko.
- 2017 – Galizian asteburu bakar batean zehar 146 sute inguru jazo ziren.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 1995 – Tuteran Nafarroa Oinez jaia ospatu zen.
- 2006 – Beran hirugarren Nafarroa Oinezko ekitaldia antolatu zen Labiaga ikastolaren alde, Baietz Oraingoan esloganarekin.
- 2016 – Dolores Redondo euskal herritar idazleak 65. Planeta Saria irabazi zuen.
Mundua
- 1724 – Teatro Nuovo opera-antzokia ireki zen Napolin, Antonio Oreficeren Lo Simmele opera bufoarekin.
- 1965 – Norman Jewison estatubatuar zinema zuzendariak zuzendu eta Steve McQueen, Edward G. Robinson, Ann-Margret, Karl Malden, Tuesday Weld, Joan Blondell, Rip Torn, Jack Weston eta Cab Calloway aktoreek antzeztutako The Cincinnati Kid filma estreinatu zen.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
- 2001 – NASAren Galileo espaziontzia Jupiterren Io ilargiaren gainazaletik 200 bat kilometrora igaro zen.
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1724 – Eugenio Llaguno, arabar politikari eta idazlea (h. 1799).
- 1802 – Enrique Bedia, euskal historialari eta diplomatikoa (h. 1863).
- 1816 – José María Goizueta, gipuzkoar erdal idazlea eta musika-kritikaria (h. 1884).
- 1864 – Bernardino de Melgar, avilatar aristokrata, politikaria eta bildumagilea, Arrasaten (h. 1942).
- 1879 – Tomás Meabe, bizkaitar idazle eta politikaria (h. 1915).
- 1883 – Antonio Ortiz Etxague, arabar margolari errealista (h. 1942).
- 1901 – Manuel Vidal Hermosa, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. 1965).
- 1903 – Manuel Sagartzazu, gipuzkoar futbolaria (h. 1990).
- 1925 – Bittor Kapanaga, otxandiar idazlea eta euskaltzalea (h. 2011).
- 1940 – José Ramón Goienetxe, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1949 – Edorta Agirre, euskal idazlea, itzultzailea eta elikadura alorreko kazetaria.
- 1952 – Jean-Baptiste Coyos, zuberoar irakasle, idazle eta euskaltzain osoa.
- 1953 - Tere Guenetxea, gipuzkoar artista, zeramikaria eta eskultorea.
- 1961 – Benito Elizalde, euskal arraunlari ohia.
- 1963 – Isidoro Temprano, bizkaitar udal-politikaria.
- 1968 – Didier Deschamps, lapurtar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1971 – Lore Martinez Axpe, gipuzkoar informatika-ingeniaria.
- 1972 – Sandrine Mendiburu, lapurtar golf-jokalari ohia.
- 1976 – Iñigo Pascual, nafar pilotari ohi eta politikaria.
- 1977 – Lander Euba, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1978 – Martín Mazza, nafar aktore porno eta enpresaria.
- 1980 – Elias, lapurtar kantautorea.
- 1983 – Ignacio Martin, gipuzkoar errugbilaria.
- 2000 – Maddi Bengoetxea, gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
Mundua
- K. a. 70 – Virgilio, erromatar olerkaria.
- 1265 – Timur Khan, Txinako Enperadore eta Mongolen Inperioko seigarren Khan Handia, Yuan dinastiako bigarren enperadorea (h. 1307).
- 1542 – Akbar, Indiako Mogol Inperioaren gobernatzailea (h. 1605).
- 1608 – Evangelista Torricelli, italiar fisikari eta matematikaria, barometroaren asmatzailea (h. 1647).
- 1686 – Allan Ramsay, eskoziar poeta (h. 1758).
- 1772 – Paul-Thérèse-David d'Astros, Frantziako kardinala, Baionako apezpikua izandakoa (h. 1851).
- 1781 – María Teresa del Toro Alayza, Simón Bolívar askatzailearen emaztea (h. 1803).
- 1783 – Rafael Maroto, espainiar militarra (h. 1853).
- 1785 – José Miguel Carrera, txiletar politikari eta jenerala (h. 1821).
- 1795 – Frederiko Gilen IV.a Prusiakoa, Prusiako erregea (h. 1861).
- 1802 – Louis-Eugène Cavaignac, Frantziako Estatuburua (h. 1857).
- 1814 – Mikhail Lermontov, errusiar poeta, margolari eta eleberrigile erromantikoa (h. 1841).
- 1816 – Henri Dupuy de Lôme, frantziar ingeniari militar eta politikaria (h. 1885).
- 1819 – Clément Juglar, frantziar medikua eta ekonomialaria (h. 1905).
- 1829 – Asaph Hall, estatubatuar astronomoa (h. 1907).
- 1831 – Isabella Bird, ingeles esploratzaile, idazle, argazkilari eta naturalista (h. 1904).
- 1836 – James Tissot, frantziar margolaria (h. 1902).
- 1840 – Ferdinand Sarrien, Frantziako lehen ministroa (h. 1915).
- 1844 – Friedrich Nietzsche, alemaniar filosofo eta filologoa, XIX. mendeko pentsalari modernoetako bat (h. 1900).
- 1847 – Ralph Albert Blakelock, estatubatuar margolaria (h. 1919).
- 1856 – Robert Nivelle, frantziar artilleria ofiziala, Boxerren matxinadan eta Lehen Mundu Gerran parte hartu zuena (h. 1924).
- 1858 – Frank van der Stucken, belgiar-estatubatuar musikagile eta orkestra-zuzendaria (h. 1929).
- 1859 – Augusta Déjerine-Klumpke, frantziar medikua, neuroanatomian egin zuen lanagatik ezaguna (h. 1927).
- 1869 – Francisco Largo, Espainiako Bigarren Errepublikako Gobernuko Presidentea (h. 1946).
- 1872 –
- Wilhelm Miklas, Austriako presidentea (h. 1956).
- Edith Bolling Galt Wilson, AEBetako lehen dama (h. 1961).
- 1878 – Paul Reynaud, Frantziako Hirugarren Errepublikako lehen ministroa (h. 1966).
- 1879 – Jane Darwell, estatubatuar aktorea (h. 1967).
- 1880 – Marie Stopes, britainiar idazle, paleobotanikari, ikertzaile, eugenizista eta emakumeen eskubideen defendatzailea (h. 1958).
- 1881 – P. G. Wodehouse, ingeles idazlea (h. 1975).
- 1885 – Frank Hurley, australiar argazkilari eta abenturazalea (h. 1962).
- 1890 – Grigori Txudnovski, Ukrainan jaiotako boltxebike judua (h. 1918).
- 1893 –
- Karlos II.a Errumaniakoa, Errumaniako erregea (h. 1953).
- Saunders Lewis, galestar poeta, antzerkigile, historialari, literatura kritikari eta politikaria (h. 1985).
- Lv Zijian, arte martzialetan aditua eta aldi batez Txinako Herri Errepublikako gizonik zaharrena (118 urte) (h. 2012).
- 1895 – Eduarda Lapa, portugaldar margolaria eta pintura-irakaslea (h. 1976).
- 1900 – Mervyn LeRoy, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta gidoilaria, eta vaudeville aktorea (h. 1987).
- 1901 –
- Hermann J. Abs, alemaniar bankaria (h. 1994).
- Enrique Jardiel Poncela, espainiar idazlea (h. 1952).
- 1902 – Amparo Poch y Gascón, espainar idazle eta mediku aktibista antifaxista eta libertarioa (h. 1968).
- 1905 –
- Angelo Schiavio, italiar futbolari eta entrenatzailea (h. 1990).
- C. P. Snow, ingeles eleberrigile eta kimikaria (h. 1980).
- 1908 –
- John Kenneth Galbraith, kanadar-estatubatuar ekonomialaria eta diplomatikoa (h. 2006).
- Macário Santiago Kastner, ingeles musikologo, pedagogo eta instrumentu-jotzailea (h. 1992).
- 1911 – Baltasar Belenguer Hervás, espainiar boxeolaria, munduko titulua lortu zuen lehen espainiarra (h. 1992).
- 1912 – Carlos Droguett, txiletar eleberrigilea (h. 1996).
- 1914 – Mohammed Zahir Shah, azken Afganistango erregea (h. 2007).
- 1916 – Hassan Gouled Aptidon, Djibutiko lehenbiziko presidentea (h. 2006).
- 1917 –
- Marion Donovan, estatubatuar asmatzailea eta ekintzailea, pixoihalaren asmatzailea (h. 1998).
- Arthur Meier Schlesinger, estatubatuar historialaria (h. 2007).
- 1919 – Bertha Moss, argentinar aktorea (h. 2008).
- 1920 –
- Mario Puzo, estatubatuar idazlea (h. 1999).
- Henri Verneuil, armeniar-frantziar zinema zuzendaria (h. 2002).
- 1922 – Agustina Bessa-Luís, portugaldar eleberrigilea (h. 2019).
- 1923 – Italo Calvino, italiar idazlea (h. 1985).
- 1924 – Lee Iacocca, estatubatuar enpresaburua (h. 2019).
- 1925 – Aurora Bautista, espainiar aktorea (h. 2012).
- 1926 –
- Michel Foucault, frantziar filosofo estrukturalista (h. 1984).
- Agustín García Calvo, espainiar filosofoa, hizkuntzalaria, itzultzailea eta saiakera-idazlea (h. 2012).
- 1929 –
- Hubert Dreyfus, estatubatuar filosofoa (h. 2017).
- Milorad Pavic, serbiar idazlea (h. 2009).
- John Solomon, australiar errugbilaria (h. 2020).
- 1931 –
- A. P. J. Abdul Kalam, Indiako 11. presidentea (h. 2015).
- Ahmed Laraki, Marokoko lehen ministroa (h. 2020).
- Nicola Mancino, italiar politikaria.
- 1932 – Belita Palma, angolar abeslaria, Angolako herri-kulturan mugarritzat hartua (h. 1988).
- 1934 – Hywel Teifi Edwards, galestar akademiko eta historialaria (h. 2010).
- 1935 –
- Barry McGuire, estatubatuar abeslaria.
- María Teresa Mirabal, Mirabal ahizpetako bat (h. 1960).
- Bobby Morrow, estatubatuar atleta, 1950eko hamarkadako esprinter nagusia (h. 2020).
- 1938 – Fela Kuti, nigeriar abeslaria, saxofoi- eta piano-jotzailea (h. 1997).
- 1940 – Peter C. Doherty, australiar zientzialaria, 1996ko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1941 – Ali Khalif Galaydh, Somaliako lehen ministroa (h. 2020).
- 1943 – Penny Marshall, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta aktorea (h. 2018).
- 1944 –
- Sali Berisha, Albaniako presidente ohia.
- David Trimble, Ipar Irlandako lehen ministroa eta 1998ko Bakearen Nobel Saria (h. 2022).
- 1946 –
- Alberto Campo Baeza, espainiar arkitektoa.
- José Torres Hurtado, espainiar politikaria, Granadako alkatea.
- 1948 – Chris de Burgh, irlandar egile abeslaria.
- 1951 – Ana Arias Saavedra, galiziar artista plastikoa, argazkilaria, idazlea eta editorea.
- 1952 – Vahid Halilhodžić, bosniar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1955 – Tanya Roberts, estatubatuar aktorea (h. 2021).
- 1957 – Mira Nair, indiar zinema-zuzendaria.
- 1959 – Sarah Ferguson, Yorkeko dukesa, ingeles aristokrata.
- 1967 – Gustavo Zapata, argentinar futbolari ohia.
- 1972 –
- Carlos Checa, kataluniar motoziklismoko pilotu ohia.
- Hiroshige Yanagimoto, japoniar futbolari ohia.
- 1974 – Cayetana Álvarez de Toledo, espainiar kazetaria, historiagilea eta politikaria.
- 1975 – Mar Gómez, espainiar fisikaria eta zientzia dibulgatzailea.
- 1979 –
- Olalla Cociña, galiziar kazetaria, poeta eta abeslaria.
- David Heinemeier Hansson, daniar programatzailea, Ruby on Rails frameworkaren eta Instiki wikien sortzailea.
- 1980 – Tom Boonen, belgikar txirrindularia.
- 1983 – Chelsea Georgeson, australiar surflaria.
- 1985 – Marcos Martínez Ucha, automobilismoko espainiar pilotua.
- 1986 – Nolito, espainiar futbolaria.
- 1987 – Mizuho Sakaguchi, japoniar futbolari ohia.
- 1988 – Jenna Talackova, kanadar modelo eta telebistako pertsonaia.
- 1991 – Hamish Watson, eskoziar errugbilaria.
- 1994 – Jhon Steven Mondragón Dosman, kolonbiar futbolaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 958 – Tota Aznar, Iruñeko erregina (j. 876).
- 1385 – Fernan I.a Perez Aiarakoa, Aiara leinuko gaztelar noblea.
- 1702 – José Garro, euskal militar eta politikaria (j. 1623).
- 1885 – Jacques Pradet-Balade, baxenafar politikaria, Pauen (j. 1827).
- 1887 – Joanes Etxeto, euskal bertsolaria (j. 1801).
- 1907 – Louis Etxeberri, euskal politikaria eta kazetaria (j. 1853).
- 1909 – Hilario Gaiztarro, Donostiako San Ignacio klinika sortu zuen gipuzkoar kirurgialaria (j. 1859).
- 1929 – Alfred Mills, ingeles futbolaria, Getxon (j. 1874).
- 1937 – Florentzio Markiegi, gipuzkoar politikari abertzalea, El Duesoko espetxean fusilatua (j. 1898).
- 1953 – Ricardo Bastida, bilbotar arkitektoa (j. 1879).
- 1966 – Quintín de Torre, bizkaitar eskultorea (j. 1877).
- 1969 – Pablo Tillac, euskal herrian bizi izandako frantziar margolaria, grabatzailea, akuaforte-egilea eta ilustratzailea (j. 1880).
- 1970 – Gotzon Garitaonaindia, bizkaitar idazlea (j. 1936).
- 1982 – Anastasio Bienzobas, euskal herritar futbolaria (j. 1913).
- 1999 – Juan Ramón Santiago, bizkaitar futbolari eta futbol entrenatzailea (j. 1912).
- 2008 – Gene Yurre, gipuzkoar dantzari profesionala eta koreografoa, Kresala dantza taldeko sortzaile eta dantza-maisua (j. 1928).
- 2013 – Vicente Palacio, bizkaitar historialaria, Madrilen (j. 1920).
- 2020 –
- Teresa Gantxegi, gipuzkoar gizarte-ekintzailea (j. 1923).
- Ricardo Visus, nafar tenorra (j. 1931).
Mundua
- 898 – Lambert II.a Spoletokoa, Karolingiar Inperioko enperadorea.
- 912 – Abd Allah I.a Kordobakoa, Kordobako VII. emir omeiarra (j. 844).
- 912 – Abd ar-Rahman III.a, Kordobako emir eta kalifa eta omeiar leinuko printze Al-Andalusekoa (j. 889).
- 1173 – Petronila Aragoikoa, Aragoiko erregina (j. 1136).
- 1240 – Razia Sultana, Delhiko sultanerriko emakume agintari bakarra (j. 1205)
- 1370 – Tello Gaztelakoa, Bizkaiko jauna (j. 1337).
- 1389 – Urbano VI.a, Aita santua (j. c. 1318).
- 1536 – Germana Foixkoa, Aragoi, Mallorca, Valentzia, Sizilia eta Napoliko erregina ezkontidea.
- 1564 – Andres Vesalio, flandriar anatomista (j. 1514).
- 1634 – Magdalena Nagasakikoa, japoniar hirugarrendar agustindar, interprete eta katekista (j. 1611).
- 1690 –
- Adam Frans van der Meulen, flandriar margolaria (j. 1632).
- Juan de Valdés Leal, espainiar pintore, grabatzaile eta dekoratzaile barrokoa (j. 1622).
- 1817 –
- Johann Ludwig Burckhardt, suitzar esploratzailea (j. 1784).
- Tadeusz Kościuszko, poloniar militarra eta abertzalea (j. 1746).
- 1819 – Luisa Orange-Nassaukoa, Brunswick-Wolfenbütteleko printzesa (j. 1770).
- 1820 – Karl Philipp Schwarzenberg, austriar mariskala (j. 1771).
- 1838 – Letitia Elizabeth Landon, britainiar poeta eta nobelagilea (j. 1802).
- 1865 – Andrés Bello, venezuelar humanista, diplomatikoa, poeta, legegilea, filosofoa, hezitzailea eta filologoa (j. 1781).
- 1904 – Jurgi Saxoniakoa, Saxoniako erregea (j. 1832).
- 1917 – Mata Hari, herbeheretar dantzari eta espia (j. 1876).
- 1920 – Duncan MacDougall, estatubatuar medikua, arimaren pisua kalkulatzeko esperimentua egin zuena (j. c. 1866).
- 1929 – Léon Delacroix, Belgikako lehen ministroa (j. 1867).
- 1934 – Raymond Poincaré, Frantziako Hirugarren Errepublikako presidentea (j. 1860).
- 1940 – Lluis Companys, Kataluniako Generalitateko 123. Presidentea (j. 1882).
- 1945 –
- Eoin MacNeill, irlanderaren aldeko ekintzailea, irlandar nazionalizta, historialaria eta Sinn Féin alderdiko politikaria (j. 1867).
- Pierre Laval, Frantziako lehen ministroa (j. 1883).
- 1946 – Hermann Göring, alemaniar politikari eta militarra, Hitlerren ordezkaria eta Luftwafferen komandante gorena (j. 1893).
- 1949 – László Rajk, hungariar politikaria (j. 1909).
- 1956 – Jules Rimet, frantziar abokatua, FIFAko presidente garrantzitsuenetakoa (j. 1873).
- 1958 – Elizabeth Alexander, britainiar geologo eta fisikaria, irrati-astronomian egindako ekarpenengatik ezaguna (j. 1908).
- 1959 –
- Stepan Bandera, ukrainar eskuin muturreko politikaria , ukraniar ultranazionalisten lider eta ideologoa (j. 1909).
- Henri Gavel, frantziar hizkuntzalari eta euskaltzaina (j. 1880).
- 1960 – Concha Peña Pastor, espainiar irakaslea, hizlaria, idazlea eta politikaria (j. 1906).
- 1964 – Cole Porter, estatubatuar musikagilea (j. 1891).
- 1969 – Abdirashid Ali Shermarke, Somaliako 2. presidentea (j. 1919).
- 1971 – Albert Alain, frantziar organista eta konpositorea (j. 1880).
- 1977 - Herminia Gómez Serra, espainiar opera abeslaria izan, sopranoa (j. 1891).
- 1987 – Thomas Sankara, Afrikako Che Guevara, lehendabiziko Burkina Fasoko presidentea (j. 1949).
- 1989 – Danilo Kiš, jugoslaviar idazle eta itzultzailea (j. 1935).
- 1990 – Delphine Seyrig, frantziar antzerki eta zinema antzezlea (j. 1932).
- 1993 – Paolo Bortoluzzi, italiar dantzaria (j. 1938).
- 1994 – Sarah Kofman, frantziar filosofoa (j. 1934).
- 1995 – Carmen Martínez Sancho, matematikako lehen doktorea eta katedraduna Espainiako bigarren hezkuntzan (j. 1901).
- 2000 – Konrad Emil Bloch, estatubatuar biokimikaria, 1964ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1912).
- 2007 – Vito Taccone, italiar txirrindularia (j. 1940).
- 2008 – Edie Adams, estatubatuar aktore eta abeslaria (j. 1927).
- 2009 – Alfredo Silva Estrada, venezuelar olerkaria (j. 1933).
- 2010 – Vera Rozsa, hungariar kantu-maistra eta abeslaria, arnasketa-teknika berezia garatu zuena (j. 1917).
- 2012 – Norodom Sihanouk, Kanbodiako Erregea (j. 1922).
- 2018 –
- Paul Allen, estatubatuar enpresaria, Bill Gatesekin batera Microsoft enpresaren sortzailea (j. 1942).
- Arto Paasilinna, finlandiar idazlea (j. 1942).
- 2020 – Daría Vilariño Pintos, espainiar liburuzaina eta irakaslea (j. 1928).
- 2023 – Suzanne Somers, estatubatuar aktorea (j. 1946).
Jaiak eta urteurrenak
- Sehaska egutegiko izendegia: Otxanda, Otsanda, Otxo eta Otxoa.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2919
Multimedia: 15 October / Q2919
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
